N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

 
 
 
 
 
XIII.7-rasm. Past haroratli separatsiya qurilmasining umumiy texnologik chizmasi: 
1– gaz quduqlari; 2–drossel shaybasi; 3–tik separator;4– kondensat yig‘uvchi idish; 5– gaz 
sovitgich; 6– bosimni moslab turuvchi shtutser; 7– tik separator, 8– yotiq past haroratli separator. 

---

120 
 
Past haroratli ajratish qurilmasidan chiqqan kondensat to’yingan DEG 
aralashmasi 5,6 – 5,7 MPa bosim va – 13
o
С; - 15
o
С harorat birdan DEGni tozalash 
qurilmasiga uzatiladi. 
 
VIII.7. Tabiiy gazni yig‘ish tizimlari “Sho‘rtan” koni misolida. 
«Sho‘rtan» koni 1974 yilda ochilgan. Sanoat miqyosida gazliligi, yuqori yura 
kelliovoy-oksford qatlamining karbonatli qalinligini XV gorizonti rifli massivining 
uchta nuqtasiga joylashgan. 
Joylashgan joyning relfiga qarab, gaz uyumlarining yotish chuqurligi 2670 m 
dan 3282 m gacha tebranib turadi. Uyum massivli, litolik jihatdan ekranlashgan. 
O‘lchamlari: uzunligi - 18,5 km, eni-17 km, balandligi -476 m. 
Uyum maydoni - taxminan 200 km
2
. 
Gaz koni 0,08 % hajm - miqdorda vodorod sulfidini, 3,13 % - miqdorda СО
2
gazini o‘z ichiga oladi. С
5
+yuqori og‘ir uglevodorodlar konsentratsiyasi 1,13% 
hajmni tashkil etadi. 
Ishlatiladigan quduqlar, asosan quyidagi konstruksiyalarga egadir: konduktor-
324 mm, tushish chuqurligi - 100 dan 500 m gacha, texnik kolonna-245 mm, tushish 
chuqurligi - 2100 dan 2350 m gacha, ishlatish kolonnasi - 168 mm, tushish chuqurligi 
- 3000 dan 3250 m gacha, liftli quvurlar (LQ) diametri - 114 va 89 mm. 
“Sho‘rtan” konidagi qatlam gazining hozirgi tarkibi quyidagilarni tashkil 
qiladi, % об: СН
4
-90,116: С
2
Н
6
-4,087, С
3
Н
8
-0,899: 
i
С
4
Н
10
-0,205, 
n
С
4
Н
10
-0,227: 
i
С
5
Н
12
-0,120, 
n
С
5
Н
12
-0,108, С
6
Н
14
-0,145, С
7
Н
16+yuqori
.-0,350, N
2
-0,439, СО
2
-3,240, 
Н
2
S-0,073. 
Gaz zichligi 20 
0
С da =- 0,715 – 0,775 kg/m
3
, barqaror kondensat zichligi 0,7-
0,8 kg/dm
3
. 
Qatlam gazida kondensatning boshlang‘ich miqdori 58,02 g/m
3 
ni tashkil 
qiladi, joriy - 35,3 g/m
3
(2004 y.) Р
zich
=126 kgf/sm
2 
da. 
С
5+yuqori
fraksiyalarning molekulyar massasi -122,8. 

---

121 
Qatlam suvlari tarkibida, 68-78,8 g/l - xlor ionlari, 32,6-48 g/l - ishqorli 
metallar, 10 g/l gacha – kalsiy ishtirok etadi. Sulfatlar va gidrokarbonatlar miqdori 
unchalik yuqori darajada emas. 
«Sho‘rtan-18» loyihasi bo‘yicha, ishlashning umumiy muddati - 46 yil, o‘sib 
boruvchi qazib chiqarish davri - 11 yil, doimiy qazib chiqarish – 18 yil.