Namangan davlat universiteti biotexnologiya fakulteti

3. Telomeralar
Prokaryotik xromosomalardan farqli o'laroq, eukaryotik xromosomalar chiziqli bo'ladi. Siz bilganingizdek, DNK pol fermenti nukleotidlarni faqat 5 va 8242 dan 3 va 8242 yo'nalishlarga qo'sha oladi. Etakchi ipda sintez xromosomaning oxirigacha davom etadi. Kechiktirilgan ipda DNK qisqa vaqtlarda sintezlanadi, ularning har biri alohida primer bilan boshlanadi. Replikatsiya vilkasi chiziqli xromosomaning oxiriga yetganda, orqada qolgan ipning 5 'uchidagi primerni almashtirishning iloji yo'q. Shunday qilib, xromosoma uchlaridagi DNK juftlanmagan bo'lib qoladi va vaqt o'tishi bilan bu uchlari chaqiriladi telomerlar, hujayralar bo'linishda davom etar ekan, asta -sekin qisqarishi mumkin.
Telomerlar ma'lum bir genni kodlaydigan takrorlanadigan ketma -ketlikni o'z ichiga oladi. Odamlarda olti asosli juftlik ketma-ketligi, TTAGGG, telomer hududlarida 100 dan 1000 marta takrorlanadi. Qaysidir ma'noda, bu telomerlar genlarni yo'q qilinishidan himoya qiladi, chunki hujayralar bo'linishda davom etadi. Telomerlar xromosomalarning uchlariga alohida ferment - telomeraza bilan qo'shiladi ((rasm)), ularning kashfiyoti takrorlanuvchi xromosoma uchlari qanday saqlanishini tushunishga yordam berdi. Telomeraza fermenti katalitik qism va o'rnatilgan RNK shablonini o'z ichiga oladi. U xromosomaning oxiriga yopishadi va DNK zanjirining 3 va#8242 uchiga RNK shablonini to'ldiruvchi DNK nukleotidlari qo'shiladi. Qolgan iplar shablonining 3 va 8242 uchlari etarlicha cho'zilganidan so'ng, DNK polimeraza xromosomalar uchiga bir -birini to'ldiruvchi nukleotidlarni qo'shishi mumkin. Shunday qilib, xromosomalarning uchlari takrorlanadi.

Telomeraza odatda jinsiy hujayralar va kattalar ildiz hujayralarida faol bo'ladi. Katta yoshdagi somatik hujayralarda faol emas. Telomeraza va uning harakati uchun kashfiyoti uchun Elizabet Blekbern, Kerol V. Greider va Jek U.Szostak ((rasm)) 2009 yilda tibbiyot va fiziologiya bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'lishdi.

Telomeraza va qarish

Hujayra bo'linishidan o'tgan hujayralar telomeralarini qisqartirishda davom etadilar, chunki ko'p somatik hujayralar telomeraza hosil qilmaydi. Bu shuni anglatadiki, telomerlarning qisqarishi qarish bilan bog'liq. Zamonaviy tibbiyot, profilaktika choralari va sog'lom turmush tarzining paydo bo'lishi bilan insonning umr ko'rish davomiyligi oshdi va yoshi ulg'aygan sari odamlarning yosh ko'rinishga va hayot sifatining yaxshilanishiga talab ortib bormoqda. 2010 yilda olimlar telomeraza sichqonlarda yoshga bog'liq bo'lgan ba'zi holatlarni o'zgartirishi mumkinligini aniqladilar. Bu rejenerativ tibbiyotda salohiyatga ega bo'lishi mumkin. 1 Telomeraza etishmaydigan sichqonlar ushbu tadqiqotlarda ishlatilgan, bu sichqonlarda to'qima atrofiyasi, ildiz hujayralarining kamayishi, organlar tizimining ishlamay qolishi va to'qima shikastlanishiga javob berish buzilgan. Bu sichqonlarda telomeraza faollashishi telomerlarning kengayishiga, DNK shikastlanishining kamayishiga, neyrodejeneratsiyaning teskarisiga, moyaklar, taloq va ichaklarning ishini yaxshilanishiga olib keldi. Shunday qilib, telomerlarni qayta faollashtirish odamlarda yoshga bog'liq kasalliklarni davolash imkoniyatiga ega bo'lishi mumkin. Saraton, anormal hujayralarning nazoratsiz bo'linishi bilan tavsiflanadi. Hujayralar mutatsiyalarni to'playdi, nazoratsiz ko'payadi va metastaz deb ataladigan jarayon orqali tananing turli qismlariga ko'chib o'tishi mumkin. Olimlar saraton hujayralarida telomerlar ancha qisqarganini va bu hujayralarda telomeraza faolligini payqashdi. Qizig'i shundaki, telomeralar saraton hujayralarida qisqartirilgandan keyingina telomeraza faollasha boshladi. Agar bu hujayralardagi telomeraza ta'sirini saraton kasalligi bilan davolashda dorilar tomonidan inhibe qilish mumkin bo'lsa, unda saraton hujayralarini keyingi bo'linishdan to'xtatish mumkin.