Namangan davlat universiteti fiziologiya va hayot faoliyat xavfsizligi kafedrasi

Tavakkal nazariyasi. 1950-yil senyabr’ oyida Germaniyaning Kyoln 
shahrida bo`lib o`tgan birinchi jahon kongressida hayot faoliyati xavfsizligi fan 
deb qabul qilindi. Olimlar o`z ma`ruzalarida «tavakkal» tushunchasini 
qo`lladilar va bu tushunchani har bir olim o`zicha talqin qildi. Masalan, 
V.Marshal’ «tavakkal, bu xavfning miqdoriy bahosidir» dedi. Miqdoriy baho 
kungilsiz hodisalarni aniq bir davr ichida bo`lib o`tgan sonining bo`lishi 
mumkin bo`lgan soniga nisbatidir. «Tavakkal»ni aniqlashda nimani «tavakkali» 
deyish mumkin savoliga javob berish kerak.
Tavakkalning turlari.  Tavakkal ikki xil bo`ladi: shaxsiy «tavakkal»- 
ayrim shaxs uchun aniq xavf turi; ijtimoiy yoki ko`pchilik «tavakkali»- takroriy 
hodisalar natijasida jarohatlangan insonlar orasidagi bog’liqlik. Bizda hozircha 
ijtimoy «tavakkal» bo`yicha hech qanday ma`lumot yo`q. Xorijda esa alohida 
ishlab chiqarish korxonalari, sanoat tarmoqlari, xavf turlari bo`yicha to`liq 
ma`lumotlar mavjud.
Jamoat «tavakkali» xavfni sub`ektiv (boshqacha) ravishda qabul etadi. 
Odatda ko`pchilik kam uchraydigan va ko`p qurbon bo`lgan voqealarga keskin 
ravishda ahamiyat beradi. Masalan, ishlab chiqarishda har yili o`rta hisobda 200-
250 kishi halok bo`ladi. Ammo bir halokatda 5-10 kishi qurbon bo`lgani oldingi 
ma`lumotlardan ko`ra odamlarga ko`proq ta`sir qiladi. Kishilarning bu ruhiy 
holatini qabul qilishi mumkin bo`lgan «tavakkal» masalasi ko`rilganda hisobga 
olish lozim.
Xavflarni baholashda tavakkal («T») usulini qo`llash boshqa usullarga 
qaraganda ko`proq to`g’ri keladi, deb hisoblanadi. Masalan, har xil sabablar 
natijasida halokatli (o`lim bilan) tugagan ayrim shaxsiy «tavakkal» (AKSH ning 
umumiy aholisiga nisbatan) qiymatlari quyidagichadir:
1. Yo`l transporti hodisasidan-3
´
10
-4 
. 
2. Zaharlanishdan - 2
´
10
-5
. 

---

177 
3. YOng’indan kuyish - 4
´
10
-5
.  
4. Elektr tokidan - 6
´
10
-5
. 
5. YAshindan - 5
´
10
-7
. 
6. Ishlab chiqarish vositalarining nosozligidan - 1
´
10
-5
. 
7. Umumiy «T» - 6
´
10
-4
. 
8. Boshqalar - 4
´
10
-5
.