Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

partiyalar tuzish konstitutsiya bilan taqiqlab qo'yilganligi shunday
yondoshuvning namoyon bo'lishidir. Jamiyatda millatlararo totuvlikni
ta'minlashda milliy istiqlol mafkurasi muhim ahamiyatga ega. «Milliy mafkura
vositasida elu-yurt birlashadi, o'z oldiga buyuk maqsadlar qo'yadi va ularni ado
etishga qodir bo'ladi». Mafkuraga bunday yondoshuv amalda ham o 'z ifodasini
topmoqda. Aynan shu nuqtai nazar jamiyatdagi turli xil asosdagi yaniy milliy,
mahalliy, diniy tartibsizliklarning, noxaq qon to'kishlarning oldini olib
qolmoqda. U ham bo'Isa, davlat, prezident, hukumat olib borayotgan dono
siyosatning natijasidir. Jamiyat mafkurasi, O'zbekistonning milliy mafkurasi,
jamiyatning barcha a'zolari, barcha millatlari, barcha tabaqalari, barcha ijtimoiy
guruhlarining manfaatlarini ko'zlaydi. Bu mafkura biror millatning, biror toifa
yoki guruhning manfaatini boshqasidan ustun qo'ymaydi. Bu mafkura nafaqat
qog'ozda, balki amalda ham o'zini ko'rsatmoqda. «Bizning jamiyatimiz etnik
guruhlar va millatlar o'rtasidagi shu hududda yashaydigan har qanday odamga
27
o'zini erkin va teng huquqli, deb his qilish imkonini beradigan o‘zaro
munosabatlar o'rnatilishiga intilmoqda».
Mustaqillikka erishilgach milliy o'zlikni anglash jarayoni faqat o‘zbeklar
orasida emas, balki 0 ‘zbekistonda yashaydigan boshqa millatlar orasida ham
sodir bo‘lmoqda. Shuning uchun ham Respublikamiz hukumati bunga katta
e'tiborni qaratgan. 1989-yildayoq milliy madaniy markazlar tuzila boshlangan.
Mamlakatimizda biror bir millat, biror-bir etnik guruh biror fuqaro o‘z huquqi
kamsitilgan deya olmaydi. Milliy mafkura butun 0 ‘zbekistonda yashayotgan
millatlarning manfaatlarini nazarda tutar ekan, «odamlar ongida, milliy iftixor
tuyg‘usi bilan boshqa millatlar tarixini, madaniyati va qadr-qimmatini hurmat
qilishning dialektik uyg‘unligini ta'minlash zarur». Ko‘p millatli 0 ‘zbekiston
mustaqillikka erishgandan ben milliy masalaga, 0 ‘zbekistonda istiqomat
qiluvchi millatlar o‘rtasidagi tinch totuvlikka juda ham nozik bo‘lgan milliy his
tuyg‘ularga, milliy, madaniy, ma'naviy ehtiyojlarni har tomonlama qondirishga
nozik did, o‘tkir farosat bilan yondoshmoqda. Buning sababi milliy
madaniyatlarning o‘zaro ta'siri va o‘ziga xosligi, ularning bir-birini boyitishi
kabi masalalargajiddiy yondoshilganligidir.
Hulosa qilib, ko‘p millatli davlatda milliy xususiyatlarga to‘g‘ri
yondoshilsa, bu davlatlarning ma'naviy, madaniy taraqqiyoti uchun katta
imkoniyatlarni vujudga keltiradi. I. Karimovdagi ko‘p millatlilikka yondoshuv
boshqa davlat rahbarlariga nisbatan tubdan farq qiladi, ayrimlar ko‘p millatlilik
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotni sekinlashtiradi, degan fikrni ilgari sursa, u ko‘p
millatlilik «... o‘zbek xalqining milliy o‘zligini anglashi va milliy ma'naviy
qayta tiklanishning o‘sishi bilan chambarchas bog‘liq holda jamiyatni yangilash,
uni demokratlashtirishga undovchi zo‘r kuch» ekanligini e'tirof etadi.
Yoshlar tarbiyasida milliy qadriyatlarning ahamiyati
Xurshid Mirzaxmedov - katta o 'qitavchi
Namangan davlat universiteti
Dilshod Turg’unboyev - talaba
Namangan davlat twiversiteti
O'zbek xalqining asrlardan asrlarga o’tib kelayotgan milliy qadriyatlari
ham uzoq tarixiy jarayonda shakllangan. Jumladan, o'zi tug'ilib o’sgan ona
yurtiga ehtirom. o'z taqdirini mana shu yurtsiz tasavvur qila olmaslik, o’tgan
ajdodlar xotirasiga sadoqat. kattalarga doimiy hurmat ko'rsatish, har qandav
sharoitda ham hayo va andishani saqlash, turmushda poklikka alohida e'tibor
berish singari ko’plab fazilatlar bizning milliy qadriyatlarimiz asosini tashkil
etadi. Mamlakatimizning birinchi prezidenti I.A. Karimov ta’kidlaganidek,
“Xalqimizning turmush va tafakkur tarziga nazar tashlaydigan bo’lsak,
boshqalarga hech o’xshamaydigan, ming villar davomida shakllangan, nafaqat
o'zaro muomala, balki hayotimizning uzviy bir qismi sifatida namoyon
bo'ladigan bir qator o’ziga xos xususiyatlarni ko'ramiz. Misol uchun,
28
Illlmi/dagi mchr-oqibat, mehr-muhubbat, mehr-shafqat. qudr-qimmut llegan, bir-
blrini chuqur ma’no-mazmun hilan boyitadigan iboralarnl olaylik. ...Bundav
lusliunehalar asrlar mobaynida el-yurtimizning dunyoqarashi. ma’naviy
liuyotining negizi sifatida vujudga kelgan. ongu-shuurimizdan chuqur joy oigan
luiytik qadrivatlarning amaliy ifodasidir".
Xalqimiz juda qadim paytlardan boshlaboq ko'chmanchilikdan o'troq hayot
kcchirishga o'tgan, shunday hayot tarziga o'rgangan. Odamlar o ’zi o’rnashib
qnlgan yerni. uning atrofidagi suv manbalarini qadrlashni. asrashni odat
qllganlar. Chunki mana shu ver va suv yordamida olinadigan hosil insonlarning
ri/qi. tirikchiligini muhim manbayi hisoblangan. Bundav o'troq hayot tarzi
ndumlarni jamoa bo’lib, bir-biriga yelkadosh bo'lib yashashiga, mehnat qüishi
mchnat mahsullarini o'zaro ayirboshlash orqali savdo niunosabatlari kirishishiga
lililí kelgan. Shu tariqa qishloq xo’jaligi harnda shahar madaniyati yuksala
hurgan. Yurtimizda bunyod etilgan Samarqand. Qarshi. Buxoro, Xiva.
Shahrisabz. Andijon. Marg'ilon, Termiz va Qo’qon singari o'nlab shaharlarning
>oshi ming y illar hilan o'lchanishi ham bejiz emas.
Bizning xalqimiz o’zi tug'ilib o’sgan yer-zaminga qattiq bog’langan. uni
e'/ozlashni bolaligidan o’rganib. his qilib o'sadigan millat sanaladi. Demak.
xalqimizning o'z yurtiga cheksiz sadoqati, ehtiromi hilan bog'liq milliy an'ana
va qadriyatlari uning boy tarixi hilan izohlanadi. Xuddi shuningdek.
xalqimizning kattalarga hurmat, kichiklarga izzat ko'rsatish, mehmondo'stlik,
yordamga muhtojlarga shafqatli bo'lish. hayo, ibo va mehr-oqibat, ahli ayolini -
oilasini asrash, maishiy turmushda poklikni yuksak qadrlash singari an'ana va
qadriyatlari ham hayotning uzoq sinovlaridan o’tgan o’lmas ma’naviy
merosimiz sanaladi.
Qadimdan urf boMib kelgan azaliy an’ana va qadrivatlarimizni, milliy
marosim qo'shiqlarimizni to‘y marosimlarida o'rni hilan ijro qilish ularning
boqiyligini, abadiyligini ta’minlaydi. yosh avlod qalbida ularga nisbatan mehr
va qiziqish hissini uyg’otadi. Ammo bugungi kunda ko'plab milliy urf-
odatlarimiz unutilib borilayapti. ularga nisbatan bepisandlik bilan qaralyapti.
Albatta. bundav beparvolikning xosiyati yaxshi emas. Chunki har bir
qadriyatimiz zamirida o’ziga xos ma'no-mazmun bor. Milliy ma’naviyatimiz
shakllanishida, ma’naviy ongimiz yuksalishida milliy odat va an’analarimizning
o'rni beqiyos. Shunday ekan. ularni 0 ‘rganish va amalda qo’llash orqali ham
ma'naviyatimizni yuksaltirishimiz va milliy qadriyatlarimiz umrboqiyligiga o‘z
hissamizni qo'shishimiz lozim. Yoshlar tarbiyasida milliy qadriyatlarimizdan
foydalanish, ularga namuna ko’rsatish, ibratli íilmlardan namoyish etish, yozma
inanbalardan foydalanish, sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish jarayonida milliy
qadtivatlarimizga ko’proq murojaat etish, xalq og'zaki ijodiga oid janrlar orqali
keehalar, tadbirlar tashkil etish muhim ahamiyatga ega.
Tarbiya jarayonining mohiyatini tarbiyaga har tomonlama yondashish bilan
muvaffaqiyatli tarzda, ilmiy tahül qilish bilan bir qatorda bolaga milliy urf-
odatlar va an’nalarimizning qay daraja beqiyos ma’naviy meros ekanligini
ongiga singdirishimiz zarur. Bola o’sib va rivojlanib borgani sari tarbiya
vazifalari murakkablashib, chuqurlashib, tabaqalashib boradi. Va uni tashil etish
29
jarayoniga ham turlicha metodik shartlar qo’yiladi. O'quvchi yoshlarning vosh
xususiyati, mustaqil fikrlashi, qabul qilishi va idrok etishlari ham hisobga
olinadi. Har tomonlama yetuk shaxsni tarbiyalash unga izchil ravishda aqliy,
g’oyaviy-siyosiy, axloqiy, mehnat, estetik. jismoniy. ekologik. iqtisodiy hamda
huquqiv tarbiya berish, o’quvchi laming ongi, xulq-atvori va faoliyatining birligi,
shuningdek, tarbiya jarayonini tashkil etishning yakka. guruhli va ommaviy
shakllarini qo’shib olib borilishini tahminlaydigan pedagogik tizimlami vujudga
keltirish va bu tizim g’oyalariga amal qilishni talab etadi. Ijtimoiy tarbiya
jarayoni shaxsning ijtimoiy fazilatlarini shakllantirish, uning atrof-tevarak,
jamity'at, odamlar hamda o’ziga nisbatan munosabatlari doirasini vujudga
keltirish va uni kengaytirishga qaratilgan. Shaxs ishtirok etadigan ijtimoiy
munosabatlar tizimi qanchalik keng, xilma-xil va chuqur bo’lsa, uning ma’naviy
dunyosi shunchalik boy bo’ladi.
Hulosa qilib, O'zbek xalqi azaldan milliy an’ana va qadriyatlarga, urf-
odatlarga boy boMgan qadimiy xalq. Bu xalqning nafaqat biror-bir marosimi.
balki butun umri, har bir kuni ma’lum qadriyatlar, milliylik nafasi ufurib
turuvchi harakatlar asnosida kechadi. Xalq har bir qadriyat va an’analarini
ulug'lovchi buyuk xalqdir. Aslida uning buyukligi ham mana shundan bo'lsa
kerak.Har bir millat milliy qadriyatlarini, milliyligini va o‘ziga xosligini ko‘z-
ko‘z qilish orqali o'zligini, milliy g‘ururini namoyon qiladi. 0 ‘zlikni anglash
milliylikdan boshlanadi. Milliy urf-odatlarga sodiqlik va ularga amal qilish har
bir insonning milliy g'ururidan darak beradi. Xalqimizning milliy qadriyatlarini
doimo e’zozlab, qadrlab, ularga hurmat bilan munosabatda bo'lish har
birimizning burchimizdir. Zero, milliy qadriyat va an’analar millat iftixori,
g’ururi hisoblanadi.
Mustaqillik - ma'naviyatning poydevoridir
Xurshid Mirzaxmedov - katta o 'qituvchi
Namangan davlat universiteti
Ma ’ruf Habibullayev - talaba
Namangan davlat universiteti
Necha ming yillik tarix davomida ne-ne xoqonlaru xonlar, amirlaru shohlar
o ‘tdi. Ularning birlari millat dovrug’ini dunyoga tarqatgan bo‘lsalar, boshqalari
vurtni abgor qilganligi ham sir emas. Oxirgi yuz vil davomida yurtimizning
yetakchi o’gMonlari foje taqdirga ro’baro' keldilar. Amir Olimxonning
siyosatidan norizo bo‘lgan Fayzullaxo’ja xalqim deya qon yutdi. ammo orzusi
ushalmadi. Usmon Yusupov umrini O’zbekiston xalqi uchun tikdi, ammo xalq
asoratda qolaverdi. Sharof Rashidov xalq ogMrini vengil qilaman deb ko’p
urindi, ammo oxiri borib xalqni ham, uning o‘zini ham yomonotliq qilish
boshlandi. Qaramlik kasofatidan edi bu fojialar. Yangi davrda o‘zbek xalqining
baxti Islom Karimov nomi bilan bogMandi.
Biz O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidentining mustaqil milliy
siyosat, Ota yurt mavqyeini olam uzra vuksaklarga ko'tarish, mamlakatda
barqarorlik va ijtimoiy uyg’unlikni ta’minlash, demokratik huquqiy davlat
30
Il/lmini shakllantirish, ijtimoiy kafolatlarni mukammallashtirish yo'lidagi va
l>i>'ihqa qator xizmatlariga alohida o’rin tutadi. Sobiq SSSRning xomashyo
lui/asi bo'lmish markaz manfaatlariga qat’iy bo‘ysunuvchi yagona tizim
/itnjiriga qo'l-oyog'i, har bir hujayrasi bilan chambarchas bog‘lab tashlangan
Urspublikaning asli nochor iqtisodiy-ishlab chiqarish binosi, Sobiq ittifoq
purchalangach, butkul xarobaga aylangan edi. Islom Karimov bozor iqtisodiga
o'lish yo'lidagi islohotlarni shunday murakkab sharoitda. shunday nosoz
poydcvorga tayanib amalga oshira boshladi. Bugungi kunda O'zbekistonning
ulivoli Mustaqil davlatlar hamdo'stligida barqarorligi va ijobiy siljishlari bilan
iijralib turipti. Ammo biz iqtisodiy masalalarga ham batafsil to'xtalmoqchi
cmasmiz.
Bugungi kunda aytish mumkinki, O'zbekiston jahon miqyosida o'ziga xos
burqaror siyosiy mavqiy kasb etib turipdi. Jahonning eng ilg'or davlatchilik
un'analarini o'zbekning milliy tabiati bilan, o 'z qadim udumlari bilan
uyg'unlashtira olgan Konstitutsiyamiz - mustaqil mamlakatning asosiy qonuni -
liar bir sohada batafsil ishlab chiqilayotgan qonun va kodekslar bilan amalda
qo'Ilanib, mustahkamlanib bormoqda. Bozor iqtisodiga o’tish, mamlakatning
ichki iqtisodiy tizimini uyg’unlashtirish, ilg’or texnologik jarayonlarni ishlab
chiqarishga tatbiq etish borasida o’tgan yillar ichida ulug’ ishlar amalga oshirildi
va oshirilmoqda. Ijtimoiy uyg'uniik, barqaror osoyishtalik, xalq birdamligi
likrlar, qarashlar xilma-xilligi bilan bahamjihat rivojlanmoqda. Turli siyosiy