Namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti

4. 
Diniy ekstvimizm va fundamentalizm xavfi 
Dinning jamiyatdagi o ’m iga e ’tibor beradigan bo’lsak, uning bir qator 
mamlakatlarda davlat siyosatini belgilashini ko’ramiz. Hatto ba’zi davlatlar nomi ham 
shunga borib taqaladi. Masalan, Eron islom respublikasi vah.k.
O ’zbekiston Respublikasida ham m a uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir 
inson xohlagan dinga e ’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e ’tiqod qilmaslik huquqiga 
ega. Diniy qarashlami majburan singdirishga y o ’l qo’yilmaydi.
Lekin k o ’pgina davlatlarda islom omilining o ’sishi bilan dindan siyosiy niqob 
sifatida foydalanib hokimiyatga intilish kuchayganligini ko’ramiz. Shu sababli ilmiy 
tilda diniy ekstremizm so’zi tez-tez k o ’zga tashlanmoqda. Diniy ekstremizm — 
ekstremizmning din niqobida namoyon boMish shakli bo’lib, u mavjud muammolami 
hal qilishda o ’ta keskin 
chora-tadbirlami, fikr-qarashlami yoqlovchi nazariya va 
amaliyotni anglatadi. Diniy ekstremizm namoyon bo’lishiga ko’ra hududiy, 
mintaqaviy, xalqaro shakllarga bo’linadi. Bunday qarashlar juda qadimiy ildizlarga ega 
b o ’lib, hech qachon chegara bilmagan, millat va hududni tan olmagan. Diniy 
ekstremizm barcha dinlar doirasida rivojlangan.
Diniy ekstremistlar qaerda va qaysi din bayrog’i ostida faoliyat ko’rsatishmasin, 
maqsadi diniy davlatni barpo qilish bo’lib, bu maqsadga o ’zaro nizolar, ixtiloflar, 
qurolli to ’qnashuvlar orqali, y a’ni qon to ’kish va zo’rlik bilan erishishni ko’zlaydilar. 
Bunday harakatning tashabbuskorlari "Hizbut-tahrir" deb atalmish buzg’unchi, 
g ’ayriqonuniy partiya vakillaridir. "Hizbut-tahrir al-islomiy" norasmiy, siyosiylashgan 
diniy partiya 1953 yilda Isroilda paydo bo’ldi. Uning asoschisi Quddus sudi a ’zosi 
Taqiyiddin Nabahoniy (1909-1979) Iordaniyadagi "Musulmon birodarlari" tashkiloti 
rahbarlaridan biri edi. Bu partiyaga mansub kishilar o ’zlarining qonunga xilof hatti- 
harakatlari bilan jamiyatdagi barqaror holatga salbiy ta ’sir ko’rsatishga intilmoqdalar. 
O ’z mohiyatiga ko ’ra "Hizbut-tahrir" partiyasi diniy aqidaparastlikning oshkora ifodasi 
bo’lib, unda diniy fanatizm va ekstremizmning barcha usullari mavjud. Bu usullar 
fuqarolar o ’rtasidagi va umuman jamiyatdagi munosabatlami keskinlashtirishga 
qaratilgandir. Bu esa mustaqillikka ham, jam iyat taraqqiyotiga ham katta g ’ov bo ’ladi. 
Ekstremistik guruhlarning yagona maqsadi hokimiyatni qo’lga olish bo’lib, bu yo’lda 
ular eng jirkanch usullami qo’llashdan ham tap tortmaydilar.
"Fundamentalizm" atamasi ilk bor rasmiy ravishda 1908 yilda AQShning 
K alifom iya shtati protestantlari tuzgan "Xristian dinining fundamental tushunchalari 
konferensiyasi" tomonidan qo’llanilib Isoning tug’ilishi, qurbon bo’lishi, qayta tirilishi, 
ikkinchi bor kelishi va kitobning dastlabki so f holiga keltirilishi kabi m a’nolarni o ’z 
ichiga oladi. 
*
Islom fundamentalizmi - so f islom asoslariga qaytish, an’anaviy islom 
aqidalariga rioya qilishga qaytish demakdir. Bir qaraganda bu ijobiy hodisaga 
o ’xshaydi, lekin hayotda buning aksi yuz bermoqda. Ular islomni tobora 
siyosiylashtirmoqdalar, siyosat quroliga aylantirmoqdalar. Islom fundamentalizmi 
asosida M isrda birinchilardan bo’lib 1928 yilda "Al-Ixvan-al-muslimin" (M usulm on