Namangan davlat universiteti ikromjon kuzikulov qo'qon xonligi

Qo'qon xonligining tugatilishi, Turkiston general-guber- 
natorligining tashkil topishi. Toshkentni strategik jihatdan 
Qo'qon xonligining yuragi deyish mumkin edi. Toshkentning 
egallanishi Qo'qon xonligiga yo'lning ochilishini anglatardi. 
1865-yilda Toshkent egallangan. 1867-yilga kelib hududda 
Rossiya boshqaruv tizimi o'rnatildi. Qo'qon xonligida bosh­
langan Po'latxon boshchiligidagi qo'zg'olon keyingi bosqichda 
milliy-ozodlik harakatiga aylanib ketgan. Xudoyorxon esa o 'z ix- 
tiyorini general-gubemator Kaufmanga topshirgan. 1875-yil sen- 
tabrda Kaufman qo'shini Maxramdan chiqib, Qo'qon shahriga 
yo'l olgan. Asta-sekinlik bilan Andijon, Namangan shaharlari 
egallanib, 1876-yil 18-fevralda Qo'qon xonligi tugatilganligi
-
7 3
-

---

e'lon qilingan. Xonlik hududlari Farg'ona viloyati sifatida Tur­
kiston general-gubernatorligi tarkibiga kiritilgan.
Turkiston general-gubernatorligi boshqaruvi 1865-yil 6-av- 
gustda imperator Aleksandr I tomonidan tasdiqlangan “Turkiston 
viloyatini idora qilish to'g'risidagi nizom”i asosida boshqarilgan. 
Nizom bir necha marotaba qayta-qayta ishlanib, o'zgartirishlar 
kiritilgan. 1886-yil “Turkiston o'lkasini boshqarish to'g'risidagi 
nizom”i loyihasi e'lon qilingan. Unga ko'ra, o'lka markaziy, ob­
last, uezd, uchastka, qishloq va shahar shaklida boshqarilgan. 
Markaziy o'lka boshqaruvi general-gubemator, kengash va mah- 
kamadan iborat bo'lgan. M a'muriy jihatdan o'lka Farg'ona, Sa- 
marqand, Sirdaryo, Yettisuv va Kaspiyorti viloyatlariga bo'lingan.
Tayanch iboralar: O 'rta Osiyo-Rossiya munosabati, istilo, 
istilo sabablari, Toshkentning zabt etilishi, Turkiston general- 
gubernatorligi, xonlikning tugatilishi.
N azorat savollari:
1. XIX asrning o'rtalarigacha Rossiya-O'rta Osiyo munosa­
batlari qay darajada edi?
2. Rossiya imperiyasi istilosining asosiy sabablarini ko'r- 
sating.
3. Qo'qon xonligi qachon tugatilgan?
- 74-

---

Q O 'Q O N XONLIGIDA MADANIY HAYOT 
Reja:
1. Q o'qon xonligida ta'lim .
2. Ilm -fan taraqqiyoti.
3. A dabiyot va san'at.
4. Q o'qon xonligida m e'm orchilik.
Q o'qon xonligida ta'lim . Qo'qon xonligida ta'lim maktab- 
lar, madrasalar va qorixonalardan iborat bo'lgan. Maktablar, 
asosan, masjidlar qoshida hamda ruhoniylar va boylaming uylari- 
da tashkil etilgan. H. Bobobekovning qayd etishicha, xon o'rda- 
sida xonzoda va zodagonlaming bolalarini o'qitish uchun maxsus 
maktab ochilgan. Odatda, maktablarda o'quvchilaming soni 
o'rtacha 10-30 ta bo'lgan. Shahar maktablarida o'quvchilar soni 
qishloq maktablariga nisbatan ko'proq edi. O'quvchilar yaxshi 
yoritilmagan xonalarda sholcha va bo'yralarda o'tirib o'qiganlar. 
Y. Qosimov maktablarda ta'lim uch bosqichda olib borilganligi 
haqida ma'lumot bergan: “ ...ta'limning birinchi bosqichida arab 
alifbosi o'rgatilgan, ikkinchi bosqichda “Haftiyak” (arab tilida)ni 
hijjalab o'qiganlar. Uchinchi bosqichda esa “Chorkitob” o'qilgan. 
Unda Hofiz, So'fi Olloyor, Fuzuliy, Ahmad Yassaviy va boshqa- 
laming asarlari (she'rlari) o'qitilgan”. Bundan tashqari, arifme- 
tika, namoz o'qish qoidalari ham o'rgatilgan. Qiz bolalar maktab- 
dor boylar va ruhoniylarning uylarida tashkil etilgan maktablarda 
o'qitilgan. O'qish xarajatlari vaqf daromadlari, xayriya va ota- 
onalaming mablag'lari tomonidan qoplangan. Maktablardan tash­
qari ko'zi ojiz bolalar uchun alohida qorixonalar tashkil etilgan. 
Qorixonada ta'lim olgan bolalar Qur'onni yod olganlar.
Maktabni tamomlagan bolalar madrasalarda o 'z bilimlarini 
chuqurlashtirib, .o'qishni davom ettirganlar. Tabiiyki, bunday im- 
koniyatga faqatgina boylar va ruhoniylarning bolalari ega bo'lgan. 
Madrasada arab, fors va turkiy til mukammal o'rgatilgan. Tabo- 
bat, matematika, geometriya, adabiyot, falsafa, mantiq, tarix, 
geografiya kabi fanlar o'qitilgan. Qur'onni o'qish uslublari, qiroat 
va tavsifga hamda fiqh ilmiga alohida e'tibor qaratilgan.
Madrasalarda o'qish