Namangan davlat universiteti iqtisodiyot kafedrasi

11.5-jadval O’zbekistonda mehnat resurslarining va aholining ish bilan

bandligi (ming kishi)

Jami aholi		Mehnat resurslari		Iqtisodiy faol aholi		Iqtisodiyotda band bo’lganlar
1998	2002	1998	2002	1998	2002	1998	2002
23954,6	25427,5	11998,9	131810	8840,0	9367,8	8800,0	9333,0

Iqtisodiy faol (IF_a) aholi deganda, iqtisodiyotda band bo’lgan aholi (IA) va ishsizlar (IShS)ning yig’indisi tushuniladi. Uning soni quyidagicha aniqlanadi:

IF_a=IA+IShS

yoki

IF_a=MR-XX_bbm

• 
  Mehnat resurslari iborasini birinchi bqlib akad. S.G.Strumilin 1922 yilda qzining «Mehnat iqtisodi muammolari» asarida ishlatgan.
  

bu erda, XX_bbm-mehnat qilish yoshidagi, ammo xalq xo’jaligida band bo’lmagan ishga layoqatli aholi soni.
Iqtisodiy nofaol (INF_a) aholi deganda davlat (D_q) va ayrim kishilar (AK_q) qaramog’ida bo’lgan, hech qaerda ishlamayotgan aholi tushuniladi. Uning soni quyidagi hisoblanadi:

INF_a=D_q+AK_q

IFa va INFa tarkibiga kiruvchi aholini quyidagi sxema ko’rinishida tasvirlash mumkin. (11.1-sxema).

11.1-sxema

Iqtisodiy mustaqil (IM_a), iqtisodiy nomustaqil (INM_a), iqtisodiy faol (IF_a) va iqtisodiy nofaol (INF_a) aholining tarkibi

Jami aholi (A)
IMa		INMa (AKq)
IFa		INFa
	Dq	mehnat qilish yoshidagilar	mehnat qilish yoshida bo’lmaganlar
tovar ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohasida band bo’lganlar; uy xo’jaligi va shaxsiy tomorqalarda band bo’lganlar; davlatning barcha mahkamalari tashkilot va idoralarida band bo’lganlar; ro’yxatga olingan ishsizlar.	stipendiatlar; harbiy xizmatd agilar; ahloq tuzatish maussasalarida gilar; ruhiy kasalliklar shifoxonasidagi lar; pensionerlar; qariyalar uyi va bolalar internatidagilar .	ishlamaydigan uy bekalari; stipendiya olmay o’qiyotganlar.	bolalar; pensiya olmaydigan qariyalar.

2002 yilda Respublikamizda iqtisodiy faol aholining soni 9018 ming kishini, ya’ni aholining 36,7 foizini tashkil qildi.

Iqtisodiyotda band bo’lgan aholi (IA)-bu iqtisodiy faol aholining asosiy qismi bo’lib, ular jamiyatning barcha sektorlarida band bo’lgan, aniqrog’i ishlayotgan aholi (IA)dir. Ularning tarkibiga ishsizlar (IShS) va ishlash yoshidagi, ammo xalq xo’jaligida band bo’lmagan ishga layoqatli, ishlab chiqarishdan ajaralgan holda o’qiyotgan yoshlar (O’g’) va harbiy xizmatdagilar (HX) kirmaydi:
IA=IF_a-(IShS+O’g’+HX)

2002 yilda respublikamiz iqtisodiyotda band bo’lganlar soni 8983 ming kishini, ya’ni aholining 36,4 foizini tashkil qildi.

O’zbekiston Respublikasi quyidagilar kishilar ishsizlar deb e’tirof etiladi: 16 yoshdan boshlab to yoshga doir pensiyaga chiqish huquqini olishgacha bo’lgan yoshdagilar; ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega bo’lmaganlar; ish qidiruvchi shaxs sifatida mahalliy mehnat organida (birjada) ro’yxatga olinganlar; mehnat qilishga, kasb tayyorligi yoki qayta tayyorgarlikni o’tishga tayyor, mehnatga qobiliyatli shaxslar.
Ishlovchini majburan ish joyiga biriktirish yoki taqsimlash tartibi o’rnatilmagan har qanday mamlakatda ishsizlik yuzaga keladi. Ishsizlikning turli ko’rinishlari mavjud: friktsion ishsizlik; strukturaviy ishsizlik; davriy ishsizlik.