Наманган давлат университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи phD

 
ОТМ 
Йўналишлар 
Ўзлаштириш даражалари
Назорат гуруҳи 
Тажриба гуруҳи 
Тажрибадан
олдин 
Тажрибадан 
 кейин 
Тажрибадан
олдин 
Тажрибадан 
 кейин 
Юқори
Ўрта
Паст
Юқори
Ўрта
Паст
Жиззах 
Меҳнат 
33,1 
39,8 
30,2 
31,8 
36,7 
28,4 
35,4 
64,8 
31,4 
30,8 
33,2 
4,4 
Педагогика-психология
 
34,4 
40,6 
31,7 
30,5 
33,9 
28,9 
34,8 
63,9 
30,8 
30,3 
34,4 
5,8 
Қўқон 
Меҳнат 
32,6 
41,9 
30,8 
29,4 
36,6 
28,7 
34,6 
65,1 
33,6 
31,2 
31,8 
3,7 
Педагогика-психология
 
33,7 
40,8 
28,7 
29,6 
37,6 
29,6 
35,1 
63,6 
32,9 
30,7 
32 
5,7 
Навоий 
Меҳнат 
31,8 
38,5 
29,8 
29,7 
38,4 
31,8 
33,3 
64,4 
31,5 
30,6 
35,2 
5 
Педагогика-психология
 
35,2 
42,7 
32,4 
31,4 
32,4 
25,9 
35,0 
65,2 
32,6 
31,2 
32,4 
3,6 
 
Ж а м и: 
200,8 
244,3 
183,6 
182,4 
215,6 
173,3 
208,2 
387 
192,6 
184,8 
199 
28,2 
 
Ў р т а ч а: 
33,5 
40,7 
30,6 
30,4 
35,9 
28,9 
34,7 
64,5 
32,1 
30,8 
33,2 
4,7 
Ўтказилган тажриба-синов натижаларига асосланган ҳолда талабаларда 
миллий 
ҳунармандчилик 
воситасида 
тадбиркорлик 
кўникмаларининг 
шаклланганлик даражаси самарадорлигини аниқлаш юзасидан ўтказилган 
тажриба-синов натижалари бўйича тажриба ва назорат гуруҳларидаги ўртача 
ўзлаштириш Стьюдент ва Пирсоннинг χ
2 
критерийси орқали математик-
статистик таҳлил қилинди. Тажриба-синовда жами 498 нафар талаба 
қатнашди. Шундан, тажриба гуруҳида 247 нафар талаба иштирок қилган 
бўлса, назорат гуруҳида 251 нафар талаба иштирок этди.
Масаланинг қисқача моҳияти қуйидагидан иборат: иккита бош тўплам 
берилган бўлсин. Бири тажриба гуруҳидаги талабалар билимининг ўртача 
баллари, иккинчиси эса назорат гуруҳи талабалари билимининг ўртача 
баллари. Баҳолар нормал тақсимотга эга деб ҳисобланади. Бундай фараз 
ўринлидир, чунки нормал тақсимотга яқинлашиш шартлари содда бўлиб, 
улар бажарилади. 
2-жадвалга асосан талабаларнинг тажриба ва назорат гуруҳларидаги 
ўзлаштиришлари самарадорлигини кўрсатувчи Н
1
гипотеза ва унга зид 
бўлган Н
0
гипотеза танланади.
Тажрибадан олдинги ва кейинги тажриба ва назорат гуруҳларидаги 
натижаларни қуйидаги жадвалда акс эттирамиз (3-жадвалга қаранг): 

---

16 
3-жадвал 
Талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини шаклланганлик даражаси самарадорлигини аниқлаш 
юзасидан тажрибадан олдинги ва кейинги ўзлаштириш натижалари 
 
Муддати
Гуруҳлар 
Талабалар 
сони 
Ўзлаштириш даражалари 
Юқори
Ўрта
Паст
Тажрибадан 
олдин 
Тажриба гуруҳи 
261 
86 
79 
82 
Назорат гуруҳи 
257 
84 
77 
90 
Тажрибадан 
кейин 
Тажриба гуруҳи 
247 
159 
76 
12 
Назорат гуруҳи 
251 
102 
76 
73 
Бу танланмаларга мос келган диаграммалар қуйидагича кўриниш олади 
(4- ва 5- расмларга қаранг): 
4-расм. 5-расм.
Олинган натижалар математик-статистик таҳлил қилиниб, тажриба 
якунидаги ҳолат учун топилган натижалардан ўртача квадратик четланиш, 
танланма дисперсия, вариация кўрсаткичлари, Стьюдентнинг танланма 
мезони, Стьюдент мезони асосида эркинлик даражаси, Пирсоннинг 
мувофиқлик критерийси ва ишончли четланишлари топилди. Булар қуйидаги 
жадвалда акс этган:
X
Y
2
x
S
2
y
S
x
C
y
C
y
x
T
,
k
2
,m
n
X
x

y

2,02 
1,97 
Тажрибадан олдин самарадорликка эришилмаган 
2,59 
2,12 
0,3419 0,6856 1 
2 
7,34 
454,32 56,23 
0,07 0,1 
Юқоридаги натижаларга асосланиб тажриба-синов ишларининг сифат 
кўрсаткичлари аниқланди.
Маълумки,
Х
=2,59;
Y
=2,12
;
07
,
0


x
1
,
0


y
га тенг.
Бундан сифат кўрсаткичлари: 
14
,
1
22
,
2
52
,
2
1
,
0
12
,
2
07
,
0
59
,
2
)
(
)
(










y
x
усб
Y
Х
К
> 1; 
5
,
0
02
,
2
52
,
2
)
1
,
0
12
,
2
(
)
07
,
0
59
,
2
(
)
(
)
(













y
x
бдб
Y
Х
К
> 0; 

---

17 
Олинган натижалардан ўқитиш самарадорлигини баҳолаш мезони 
бирдан катталиги ва билиш даражасини баҳолаш мезони нолдан катталигини 
кўриш мумкин. Бундан маълумки, тажриба гуруҳидаги ўзлаштириш назорат 
гуруҳидаги ўзлаштиришдан юқори.
Демак, талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини 
шаклланганлик 
даражаси 
самарадорлигини 
аниқлаш 
юзасидан ўтказилган тажриба-синов ишлари самарадор экани статистик 
таҳлилдан маълум бўлди. 
ХУЛОСА 
1. Олий таълим муассасалари талабаларида миллий ҳунармандчилик 
воситасида тадбиркорлик кўникмаларини шакллантириш жараёнининг 
интеллектуал, амалий, ҳиссий, иродавий, ташкилотчилик ва коммуникатив 
функцияларини такомиллаштиришни таъминловчи мавжуд тизим ва 
талабанинг касбий ва шахсий сифатларини ривожлантириш имкониятлари 
асосланди. 
2. Бўлажак касб таълими ҳамда педагогика-психология таълими 
ўқитувчиларининг 
педагогик 
ва 
касбий 
жараёнларни 
бошқаришни 
компетентли, фаолиятли ва креатив методологик ёндашувларини амалга 
ошириш босқичлари, анъанавий ва компетентли ёндашувларни таълим 
жараёни элементлари (мақсад, мазмун, шакл, метод, таълим олувчи ва 
педагоглар фаолияти ҳамда уни бошқариш ҳамда баҳолашнинг) қиёсий 
таҳлили очиб берилди. 
3. Талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини шакллантириш педагогик-психологик шарт-шароитлари, 
таълимий, технологик ва ташкилий (аудитория ва аудиториядан ташқари) 
шакллари, 
мазмуни, 
механизмлари 
ва 
ўқув-услубий 
таъминоти 
такомиллаштирилди. 
4. Талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини шакллантиришнинг педагогик тизими, шарт-шароитлари ва 
дидактик асослари ҳамда фасилитатив ёндашувга асосланган тизим мазмуни, 
тартиби ҳамда уни амалга ошириш механизмлари, ўқув-услубий таъминоти 
ишлаб чиқилди.
5. Талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини шакллантириш механизми ҳамда келажакда касбий 
фаолиятни юқори даражада амалга ошириш учун назарий, амалий ва 
мотивацияли тайёргарликнинг босқичма-босқич шаклланиши аниқланди. 
6. Талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида ижтимоий-шахсий 
сифатларни, яъни: ижтимоий-ҳамкорлик қила билиш, зиддиятларни ҳал 
қилиш, ташаббус кўрсатиш, масъулиятни ўз зиммасига олиш, гуруҳ ишини 
ташкил қилиш, шахсий сифатларни баҳолаш ва ўз устида ишлаш каби касбий
ҳамда шахсий сифатларини ривожлантиришни ташкил қилиш тизими ишлаб 
чиқилди. 

---

18 
7. Талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини 
шакллантириш 
моделида 
бўлажак 
мутахассиснинг 
умумкасбий ва ихтисослик фанларидан эгаллаган билимларини ўз касбий 
фаолияти жараёнида қўллай олиши, муаммоли вазиятларда тўғри қарор 
қабул қилиши ва тўғри хулосалар чиқариши кабилар назарда тутилди. 
8. Касбий-педагогик 
ижодкорликни 
ривожлантиришда 
“Ўқув 
лойиҳалари”, “Case-study” каби инновацион таълим технологияларининг 
таркибий қисмларининг ўзаро боғлиқлиги, бўлажак мутахассисларда касбий-
педагогик компетецияларни ўқув фаолиятининг аниқ шароитга ўтказишини 
ифодалайди, яъни назарий билимларни амалий таълимда қўлланиши билан 
таълимнинг узвийлиги таъминланишини кўрсатади. 
9. Талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини шакллантириш даражаларини аниқлаш мезонлари: ишлаб 
чиқаришда технологик, лойиҳавий конструкторлик, экспериментал тадқиқий 
компетенцияларни ривожлантириш ҳамда ўқув материалини ўрганиш ва иш 
жараёнларини ташкил қилишда умумийлик, типиклик, ва хусусийликни 
ажрата билиш компетенцияси; мустақил ижодий ишларни бажарилиш 
жараёнида технологик жараёнлар ва техник объектларни танлаш, техник 
ўқиш, ёзиш ҳамда схемалар тузиш компетенцияси; аудитория ва 
аудиториядан ташқарида, ўқув устахонаси ва уйда мустақил ишларни 
самарали ташкил қилиш компетенцияси; мустақил фикрлаш, ижодий ишлаш 
малакаси; 
материални 
ўрганишда 
ўз-ўзини 
назорат 
қилиш 
компетенцияларини ривожлантириш тадқиқот ишининг амалий ва назарий 
аҳамиятини оширишга хизмат қилди.
10. Талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини шакллантириш бўйича олиб борилган тажриба-синов ишлари 
таҳлил қилинди. Олинган натижалар тажриба-синов ишларининг самарали 
бўлганлигини 
тасдиқлайди 
ва 
тажриба-синов 
ишларининг 
тўғри 
қўйилганлиги, шунингдек, тадқиқотнинг тўғри амалга оширилганлигидан 
далолат беради. 
Ўтказилган назарий изланишлар ва экспериментал тадқиқотлар 
натижасида талабаларда миллий ҳунармандчилик воситасида тадбиркорлик 
кўникмаларини шакллантириш бўйича қуйидаги назарий ва методик