Наманган туман кишлок хужалик касб-хунар коллежида 1-чоракда маънавий- маърифий ишлар

Reley formulasi. Yorug’likning ko’zguli qaytishi vaqtida monoxramatik 
fazaviy tezligi
k



bu yerda ω – monoxramatik davriy chastotasi, k- to’lqin soni.
Yorug’likning spontan sochilishi vaqtida uning faza tezligi bilan birga 
guruppa tezligi vujudga keladi. Guruppa tezligining qiymati
u = dω/dk bo’ladi.
bu tenglamaga ω – qiymati qo’yilsa

---

dk
d
k
dk
k
d
dk
d
u








)
(










d
d
d
d
dk
d
k




2
2
2




d
d
u


Reley formulasi kelib chiqadi.
Muhitning sindirish ko’rsatgichi bilan yorug’likning tezligi orasida 
bog’lanishda foydalangan holda
nλ=2πc/ω 
Guruppa 
tezligining 
qiymati 
quyidagicha 
aniqlanadi.


d
dn
n
c
u
/


 
6. Yorug’likning o’z – o’zida fokuslanishi.
Parallel yorug’lik oqimi muhitda tarqalganda, 
difraksiya hodisasi tufayli chekka sohalarga ham 
tarqaladi. Agar muhit suyuqlik yoki (ba'zan) kristall bo'lsa bunday bo'lmasligi ham 
mumkin ekan. Shunday tajribalardan birida rubin lazeri (l = 9643 А~qizil soha) ning 
qizil dastasi F filtrni va dumaloq diafragmani o'tgandan so'ng shaffof suyuqlik, 
masalan, nitrobenzolga tushadi. Quvvat Р ~ 0,5 Vt bo'lganda odatdagi chiziqli 
optika qonunlariga binoan difraksion manzara hosil bo'ladi. 
Quvvat P
kr
= 20 kVt ga teng bo'lsa, yorug’lik chetga tarqalmasdan dasta bo'lib 
tarqaladi. P>P
kr
da dasta muhitda siqilib P ~ 
P
1
, o'z-o'zidan fokuslanadi. 
Buning sababi muhit sindirish ko'rsatkichi yorug’lik intensivligi ortib borishi bilan 
ortishidir: 
n = n
0
+n
1
E
2
n
0 
=
0

Bunda nur egallagan soha optik jiqatdan zich bo'lib qoladi va dasta 
fokuslanadi.

---

Lazer nurining intensivligi ma'lum chegaraviy intensivlikdan katta bo'lsa, 
asosiy chastota (w) ga yo'ldosh sifatida xosil bo'ladigan spektrlar-satellitlarning 
intensivligi ortib ketar ekan va asosiy chastotali chiziq intensivligiga teng bo'lib 
qolar ekan. Satellitlar soni ham ortib ketar ekan va w ± 2W; w ± 3W; w ± 4W va 
hokazo komponentalar paydo bo'lar ekan. Ayniqsa, bu hodisa rubin lazer nurini 
siqilgan gaz (vodorod, azot) da sochilishida yorqin namoyon bo'ladi. Intensivlik 10
8
- 10
9
vt/sm
2
yetganda, sochilgan nur tarkibidagi komponentalar shu darajada 
ko'payadiki, tushayotgan qizil bo'lgan nur chiqishda oq yorug’likka aylanadi. 
Shunday qilib, muhit bilan ta'sirlashish natijasida yorug’likning spektral tarkibi 
o'zgaradi. 

---

Xulosa 
Yorug’likning to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalish qonuni buzilishi yorug’lik 
difraksiyasi ekanligini bilib oldik. Difksiya natijasida difraksion panjaralar hosil 
bo’adi. difraksion panjaralar tabiiy va sun’iy bo’lar ekan. Tabiatda yorug’lik 
interfrensiyasi va yorug’lik difraksiyasini ko’plab uchratish mumkin. Yorug’lik 
interfrensiyasi va difraksiyasi ilmiy fan-texnikada qo’llaniladi. Yorug’likning 
sochilishi begona zarralari bo'lmagan toza muhitlarda ham kuzatilishi mumkin. 
L.I.Mandelshtam bu hodisani muhitning sindirish ko'rsatkichining doimiy emasligi 
bilan ya'ni nuqtadan nuqtaga o'tganda o'zgarishi bilan tushuntiradi. Keyinchalik 
M.Smoluxovskiy bunga sabab molekulalar xaotik issiqlik harakati tufayli yuzaga 
keladigan zichlikning fluktuatsiyalari bo'lishi mumkinligini ko'rsatdi. Bunga sabab 
yangi muhit anizotropligi bo'lishi mumkin. Bunday sochilishlar molekulyar 
sochilish deb ataladi. Osmon rangining ko'kligi molekulyar sochilishi bilan 
tushuntiriladi. D.Reley bo'yicha sochilgan yorug’lik intensivligi I ~ l
-4
, shuning 
uchun havo rang ko'k nurlar, sariq va qizil nurlarga nisbatan ko'proq sochiladi va 
osmon havorang (ko'k) bo'lib ko'rinadi. Xulosa qilib aytganda fizika fanini chin 
dildan o'rganishni maqsad qilgan har bir o'quvchi albatta masala yechishdan bohabar 
bo'lishi va olgan nazariy bilimlarini qo'llab mustaqil masala yecha olmog'i lozim. 
Hozirgi kunda akademik litseylarda o'quvchilarni guruhlarga bo'lgan holda masala 
yechish darslarning tashkil qilinayotgani o'qituvchiga ham o'quvchiga ham fanni 
mukammal o'rganishga imkoniyat yaratmoqda. Masala yechish borasidagi 
adabiyotlar kam bo'lishiga qaramay professor olimlar va o'qituvchilar tomonidan bu 
borada tinimsiz izlanishlar olib borilmoqda va adabiyotlar soni kun sayin 
ko'paymoqda. O'quvchilarni masalalar yechishga o'rgatishda, o'qituvchi masala 
mazmunini muhokama qilish davomida rasm, chizma, sxemalarga katta e'tabor 
berish bilan birga masala mazmunidan kelib chiqib bir usulda emas balki bir nechta 
usullarda ham yechish mumkinligini o'rgatib borishi va ushbu masalani oson 
yechiladigan usulini oldindan kora olishga o'rgatish maqsadga muvofiq deb 
o'ylayman.