Nammqi. Muhandislik kommunikatsiyalari fakulteti. 23-24-mkq-22 guruh talabasi turdaliyev bunyodjon davriy sistemaning V a guruh elementlari (P-fosfor, n-azot) xossalari va ishlatilishi

NamMQI. Muhandislik kommunikatsiyalari fakulteti. 23-24-MKQ-22 guruh talabasi TURDALIYEV BUNYODJON
Davriy sistemaning V a guruh elementlari (P-fosfor, N-azot) xossalari va ishlatilishi
D.I.Mendeleev davriy sistemasining beshichi guruhi asosiy guruhchasi elementlarinig xossalari keskin o’zgarishi bilan xarakterlanadi.Masalan: azot barqaror gaz bo’lsa’ fosfor qattiq holdagi mettalmaslardan hisoblanadi.Vismut esa mettal hisoblanadi.Asosiy guruhchga elementlaridan azotdan vismutga o’tgan sari nisbiylik elektramanfiylik birmuncha kamayib boradi.Elementlar sirtqi qavatidagi besh elektronini (s^2p^3) berganda oksidlanish darajasi +5,elementlar bilan kovalent bog’langanda uch valentli va uch elektron biriktirib olganda esa oksidlanish darajasi -3 ga teng bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda,bu elementlarning o’z birikmalaridagi oksidlanish darajas ga teng bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda bu elementlarning o’z birikmalaridagi oksidlaning darajasi +5 dan -3 ga qadar o’zgaradi. Azotdan fosforga o’tilganda ularning +5 ga teng oksidlaninsh darajaga bo’lgan birikmalarning mustahkamligi ortishi va aksincha, fosfordan vismutga o’tgan sari +5 ga teng oksidlanish darajasiga ega bo’lgan birikmalarning mustahkamligi kamayishi tajribalarda isbotlangan.
Buni ularning oksidlari N2O5 P2O5 As2O5 Sb2O5 Bi2O5 qatorida, kislotali xossalarining susayib, asosli xossalarining kuchayib borishi ham tasdiqlaydi
Davriy sistemaning V a guruh elementlari
Azot, N-atom massasi 14,0067, elektron konfigurasiyasi K- s^2.2p^3. Tabiatda ikki barqaror izotop 14N va 15N lar sifatida tarqalgan. Bu element 1772 yili D.Rezerford tomonidan ochilgan,bo’lib, ikki yildan keyin A.Lavuaze unga “azot” nomini bergan.
Azot va uning xossalari;
Azotning asosiy qismi atmosferada (massasi bo’yicha 76,6%) erkin holatda bo’lib, birikmalar, minerallar tarkibida va tirik organizmlarda uchraydi.Uning molekulasi ikki atomdan tuzilgan, N2 – 196C da suyuqlanadi va – 210C da qotadi. O’zi rangsiz va hidsiz gaz, suyuq havodan fraksialab haydash (rektifikatsiya) yo’li bilan ajralb olinadi. Odatdagi sharoitda kimyoviy inert hisoblanadi (faqat litiy bilan birikadi). Yuqori temperaturada (400-500) ishqoriy va ishqoriy-yer metallar bilan nitridlar hosil qiladi, platina ishtirokida kislorod bilan,2734 Mpa bosimda vodorod bilan reaksiyaga kirishadi.Elekte zaryadi ta’sirida bor, titan magniy yoki kalsiy nitridlari parchalanadigan hosil bo’luvchi aktiv azot kislorod hamda vodorod bilan , oltingugurt, fosfor bug’iva ba’zi mettalar bilan shiddatli reaksiya kirishadi.
Atmosferada bo’ladigan kuchli elektr razryadlari ta’sirida (chaqmoq chaqanda) azot bilan kislorod birikadi:
Azot va uning xossalari
Labaratoriyada azotni quydagi reaksiyalar yordamida olish mumkin;
NH4CI+NaNO2 = NH4NO2 + NaCI
NH4NO2 -> N2 + 2H2O
2N2O -> 2N2 + O2
Eng muhim birikmalari. Ammiak
Azot vodorod bilan qator birikmalarni hosil qiladi. Bulardan muhimi ammiak NH3 hisoblanadi:
N2 + 3H2 = 2NH3
Azot vodorod bilan qator birikmalar hosil qiladi. Bulardan muhim ammiak NH3 hisoblanadi:
Nh4CI + NaOH = NH3 + NaCI + H2O
2NH4CI + Ca(OH)2 = 2NH3 + CaCI2+ 2H2O
Ammiak sanoatda po’lat kolonkalarda 450C va 30 Mpa bosimda sintez qilinadi.Reaksiyada g’ovak temir katalizator bo’lib xizmat qiladi. Reaksiya uchun bo’lgan azot-vodorod aralashmasi tabiy gazni konversiya qilib oladi. “CHIRCHIQ – ELEKTROKIMYOSANOAT” birlashmasida ammiak shu yol bilan olinadi.
N2 + 3H2 = 2NH3
N2O4 + O2 +2H2O = 4HO3 Fosfor va uning umumiy xossalari
Fosfor P- atom massasi 30,9737, elektron konfiguratsiya KL 3s^2 3p^3. Tabiatda fosfor yagona izotopi (31P holda uchraydi.Fosfor o’z birikmalar -3 dan +5 ga qadar oksidlanish darajasiga ega bo’ladi. Elektr manfiyligi azotga nisbatan pastligi tufayli fosfor ko’proq muddat oksidlanganlik holatida uchraydi. Fosfor 1669 yil X.Brand tomonidan ochilgan. Yer qobig’idagi miqdori. Tabiatda asosan fosfat minerallari – apatit Ca5(PO4)3(FCI) va fosforitlar Ca3(PO4)2 sifatida uchraydi. Uning allotropik modifikatsiyalari ma’lum. Oq fosfor (a va b) shaklda boladi qattiq va suyuq holatda P4 tarkibli tetraeder shaklidagi molekulalar hodsil qiladi.
Fosfor atomlari orasidagi bog’ uzunligi 0,221 mm ga, valent burchaklari 60C ga teng. Oq fosfor havoda 44C da o’zidan-o’zi alangalanib ketadi. U juda zaharli.Qizdirganda platina bilan reaksiyalar kirishadi. Havo kislorodi S va mettalar bilan bevosita birikadi.
Qizil fosforning zichligi 2,4g/sm^3, uglerod sulfid CS2 da erimaydi.
Qora fosfor oq fosforni 220-370 C da yuqori bosim ostida sakkiz kun davomida qizdirish orqali olinadi. Zichligi 2,7 g/sm^3 CS2 da erimaydi, elektr tokini o’tkazadi.
E'tiboringiz uchun rahmat!