Nanoplyonkalar, uglerodli nanotrubkalar asosidagi qurilmalar va fullerenlar

3-rasm. Grafen varag'idan nanonaycha hosil qilish jarayoni
Biz yuqorida Nanonaychalar va Nanoplyonkalarning ishlatilishi, soxalarda qo'llanilishi umumiy olganda Nanotexnalogiyalarning sir asrorlarini o'rganib bormoqdamiz. Endi esa yana bir ajoyibot Fullerenlar haqida gaplashib o'tamiz.
Fulleren o'zi nima?
Fullerenlar — uglerodsimon sunʼiy ravishda olingan modifikatsiyalari, uning klasterlari, koʻp qirrali tuzilishga ega fazoviy moddalar. 1985-yil amerikalik olim G. Kroto hamkasblari bilan hamkorlikda lazer yordamida grafitni bugʻlatib goʻzal fazoviy koʻrinishga ega boʻlgan 32 qirrali S60 molekulasini kashf etdi. S60ning mol.m. 720,669, zichligi 2,5—3,0 g/sm3. Uglerodning yangi klasteri — S60ni mualliflar oʻz vatandoshlari meʼmor, muhandis — ixtirochi R.B. Fuller sharafiga fulleren deb atashni taklif etdilar. Buning boisi 1967-yil Monreal shahrida oʻtkazilgan Jahon xalqaro koʻrgazmasida paviloni uchun kurilgan fazoviy geodezik gumbazning konstruksion elementlari kashf etilgan yangi modda tuzilishining kattalashtirilgan koʻrinishini (futbol toʻpini) eslatardi. Oradan koʻp vaqt oʻtmay, uglerod klasterlari yulduzlar spektrlarida, meteoritlar, koinot zarralari va hatto oddiy kumir kurumida ham mavjudligi aniklandi. 1988-yilda uglerod klasterlarining bir kator vakillari — S28, S32, S50 va S70 ham sintez qilindi. 1990-yil F.ning kristall shakldagi xillari olinib, ularga fulleritl a r deb nom beriddi. Fulleritlar tarkibiga turli elementlar, jumladan, ishsoriy metallar kiritilib, noyob xossalarga ega boʻlgan moddalar (fulleridlar) sintez kilindi. K3S6O 18 Kda oʻta oʻtkazuvchanlikni namoyon qildi. 20 ta 6 burchak, 12 ta toʻgʻri 5 burchak va 32 kirrali F. va uning birikmalari 1000° traga bardoshlidir. F. — kelajagi porloq moddalar. Ular kimyo sanoatida, mashinasozlikda, kemasozlikda, aviasozlikda, yer osti inshootlari, binolar, sharsimon va geodezik gumbazlar qurilishida konstruksion material sifatida qoʻllanishi mumkin.Fulleren 1985 yilda Richard Smolli, Jeyms Xit, Robert Körl, Shon O'Brayen va nihoyat Xarold Kroto ismli bir guruh odamlar tomonidan Rays universitetida bo'lganida topilgan. Aytgan birinchi fulleren ilmiy jihatdan "C60" deb nomlangan bukminsterfulleren nomi bilan kashf etilishiga muvaffaq bo'ldi va uning nomi Bakminster Fullerga hurmat ko'rsatdi. Robert Curl 1996 yilda fullerenlarni kashf etgani uchun Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan shaxs edi.