Nashriyot-matbaaijodiy uyi

VOSITALARINING O'LCHOV TIZIMLARIDA QO'LLANILISHI 
9.6-rasm, a, b da tasvirlangan o'lchov tizimlari (O'T) hozirgi vaqtda 
kimyoviy-texnologik jarayonlarni avtomatik nazorat qilish, rostlash va 
boshqarishda keng qo'llanilmoqda. 9.6-sxema, a da yasalgan o'lchov tizimi 
o'lchash obyektidagi hamma kattaliklarni bir vaqtda o'lchashni va qayd 
qilishni ta'minlaydi. 9.6-sxema, b bo'yicha yasalgan o'lchov tizimi esa 
navbati bilan o'lchashni va qayd qilishni ta'minlaydi. 
Rasmda keltirilgan o'lchov tizimlaridagi o'lchov axboroti birlamchi 
o'lchov o'zgartgichlar 1 yordamida shakllanadi va signallar tarzida aloqa 
kanali 4 ga yuboriladi. O'lchanayotgan fizik kattalikning turiga, birlamchi 
o'lchov o'zgartkichining ishlov prinsipiga va axborotni uzatish zarur bo'lgan 
masofaga bog'liq holda o'lchov tizimi tarkibiga birlamchi o'lchov o'zgart-
gichlardan tashqari, oraliq 2 (9.6-rasm, a) va uzatuvchi 3 o'lchov o'zgart-
gichlari ham kiritilishi mumkin. Bunda o'lchov o'zgartgichi birlamchi 
o'lchov o'zgartkichi yonida yoki aloqa kanalidan kelayotgan signalni o'l-
chovchi asbob 5 yonida joylashgan bo'lishi mumkin, bu signal odam qabul 
qilishi uchun qulay va qayd qiluvchi bo'ladi. O'lchov asbobi 5 ni ikkilamchi 
asbob deb atab, bunda u bilan bir to'plam (komplekt)dagi o'lchov o'zgart-
gichlarining hammasi birlamchi asboblar bo'ladi. O'lchov tizimida (9.6-
rasm, b) birlamchi o'lchov o'zgartkichlarni asbob 5 ga navbatma-navbat 
ulash bilan kommutator 6 qo'llanilib, uni yordamchi qurilma deb qarash 
lozim bo'ladi. Soddalik uchun, 9.6-rasm, b da tarkibida faqat birlamchi 
o'lchov o'zgartgichlari bo'lgan o'lchov tizimi ko'rsatilgan. Umumiy holda 
unga oraliq va uzatuvchi o'lchov o'zgartgichlari kiritilishi mumkin. Bunda 
hamma o'lchanuvchi kattaliklar o'zgartgichlarining chiqish signallari 9.6-
260 

---

rasm, a da sxema bo'yicha yasalgan tizimidan farqli ravishda, tabiati va 
o'lchash oraliqlariga ko'ra bir xil bo'lishi kerak. O'lchov oralig'i ayni bir 
asbob 5 bilan o'lchash va qayd qilish imkoniyatini ta'minlash uchun zarur. 
Bir necha birlamchi o'lchov o'zgartgichlari BO'O' bo'lgan bitta 
ikkilamchi asbobli o'lchov tizimlarining (9.6-rasm, b) ish imkoniyatlari 
cheklangan bo'lib, parametrlarni avtomatik rostlash vositalarini murak-
kablashtirib yuboradi. 
Bir necha yuz parametrlarni o'lchash talab qilinadigan zamonaviy 
kimyoviy-texnologik jarayonlardagi har bir birlamchi o'lchov o'zgartgichi 
uchun individual ikkilamchi asbobi bo'lgan O'T ning qo'llanilishi — nazorat 
va boshqaruv shchitlarining ortishi bilan va operatorning qisqa vaqt ichida 
juda ko'p axborotni idrok qilish zarurligi bilan bog'liq qiyinchiliklar bilan 
bog'langan. Fiziologik cheklanishlar tufayli, hayotda ancha tajribali operator 
ham bunday O'T olgan axborotni zarur tarzda qayta ishlay va foydalana 
olmaydi. Shuning uchun bu ish bilan bir vaqtda bir necha operator 
shug'ullanadi. 
Texnologik qurilmalar quwatining ortishi, shu munosabat bilan 
o'lchanayotgan parametrlar sonining ancha ortishi, axborotlarga ishlov 
berishning raqamli texnikasining rivojlanishi va TJABT ni qo'llanish yo'li 
bilan jarayonlarni optimallashtirishga o'tish — axborot tizimi (AT) ning 
yangi yo'nalishlarini, texnologik jarayonlarda AT bilan birga, „axborot-
o'lchov tizimlari" (AO'T) tushunchasi bilan birlashtirilgan shakllarni ajrata 
olish tizimini ham qo'llanishni belgilab berdi. 
AO'T bilan bog'liq o'lchov texnikasi sohasida quyidagi tushunchalar 
foydalaniladi.