Nasriy asarlarni ifodali o`qish Reja

Nasr(Proza) (lat. proza) - mutanosib bo'laklarga bo'linmasdan og'zaki yoki yozma nutq - misralar; she’riyatdan farqli ravishda uning ritmi sintaktik konstruksiyalarning (davrlar, gaplar, ustunlar) taqribiy nisbatiga asoslanadi. Ba'zan bu atama umumiy (she'riyat) badiiy adabiyotning ilmiy yoki publitsistik adabiyotga qarama-qarshiligi, ya'ni san'at bilan bog'liq bo'lmaganligi sifatida ishlatiladi.
Proza- oddiy nutq, sodda, o'lchovsiz, o'lchovsiz, qarama-qarshi she'r. O'lchovli nasr ham bor, unda bo'g'inlar bo'yicha hisoblagich yo'q va tonik urg'u turi deyarli rus qo'shiqlarida bo'lgani kabi, lekin ancha xilma-xildir. nosir, nosir, nosir, nasr yozuvchi.
Turli manbalarda nasr janrlari (ularning soni) har xil. Men faqat qarama-qarshiliklar bo'lmagan narsalarga to'xtalaman.


NOVEL- murakkab va rivojlangan syujetli yirik hikoyaviy asar. Katta shakldagi asarda bir nechta hikoyalar bo'lishi mumkin (Lev Tolstoyning "Urush va tinchlik" ni eslang).
HIKOYA — badiiy adabiyotda kichik epik janr, hayot hodisalari ixcham ifoda etiladigan nasriy asar. Jahon adabiyotida hikoya qadim anʼanalarga ega. Oʻtmishda hikoya folklor asarlari tarkibida bayon unsuri boʻlib ishtirok etgan. Mustaqil janr sifatida faqat yozma adabiyotda shakllangan. Yevropa adabiyotida hikoyachilikning rivojlanishiga italyan yozuvchisi Bokachcho „Dekameron“ asari bilan katta hissa qoʻshgan. Asardaʼ 7 qiz va 3 yigitning 10 kun davomida aytgan 100 ta hikoyasi berilgan. Gi de Mopassan (Fransuz), OTenri (Amerika),A. P. Chexov (rus), A.Qodiriy, Choʻlpon (oʻzbek) hikoya janrining asoschilari hisoblanadi. Yev-ropa adabiyotida hikoya novella deb ham ataladi.
Oʻzbek adabiyotida hikoya juda qadimdan boshlangan. Ilk yozma adabiy yodgorliklar — Kultegin va Toʻnyuquq bitiktoshlarida bayon qilingan voqealar ishtirok etuvchilar tomonidan hikoya qilingan. Nosiriddin Rabgʻu-zmyning „Qisasi Rabgʻuziy“ asarida ham axloqiy xarakterdagi hikoyaning yaxshi namunalari bor. Bobomiz Alisher Navoiy „Hayrat ul-abror“ dostonining 5-maqolotidagi „Hotami Toy hikoya-ti“, 20-maqolatidagi „Ul qul hikoyati“, „Sabʼai sayyor“ dostonidagi yetti musofir hikoyalari ham bu janrning ilk namunalari hisoblanadi. 16-asrda yaratilgan Poshshoxojaning „Gulzor“ va „Miftoh ul-adl“ asarlari oʻzbek hikoya chiligining rivojlanishiga asos boʻlgan.
Oʻzbek adabiyotida realistik hikoya janri 20-asr boshlarida shakllandi (Choʻlpon, „Qurboni jaholat“, "Doʻxtur Muhammadyor, 1914; A.Qodiriy, „Uloqda“, 1915 va boshqalar). 20-yillarda Gʻ.Gʻulom, A.Qahhor, Oydin va boshqa bu janrda barakali ijod qildilar. 30-yillarda A.Qahhor hikoya ustasi sifatida tanildi. 50—60-yillarda S.Ahmad, 60 —70-yillarda Oʻ.Hoshimov, Sh. Xolmirzayevlar bu janr taraqqiyo-tiga salmoqli hissa qoʻshdilar.
Hikoya - atamasi kengroq maʼnoda biror voqeani gapirib berishni ham anglatadi. Soʻzlab berilgan bunday voqelik oʻz qamrovi, hajmi, rang-barangligi bilan qissa yoki romanga xos boʻlishi ham mumkin. Bunday hollarda bu atama janr maʼnosida tushunilmaydi. Mas, Oʻ.Hoshimovning „Ikki eshik orasi“ romani 9 personajning 49 ta hikoyasidan tashkil topgan. Sh. Xolmirzayev „Olaboʻji“ asarini „romandan katta hikoya“ deb ataydi. Hozirgi oʻzbek hikoyachiligi O.Muxtor, N.Aminov, S.Siyoyev, F.Musajonov, X.Sultonov, E.Aʼzamov, N.Eshonqu-lov, Sh. Boʻtayev va boshqa yozuvchilar bilan boyidi.
NOVELLA(Italyancha novella - yangiliklar) - hajmi jihatidan hikoya bilan solishtirish mumkin bo'lgan (ba'zida ularning identifikatsiyasini keltirib chiqaradigan) adabiy kichik hikoya janri, lekin genezisi, tarixi va tuzilishi jihatidan undan farq qiladi. Qisqa hikoyada ko'proq voqea-hodisalar, aniqroq syujet , aniqroq syujetli burilishlar tanbehga olib keladi. Batafsilroq hikoya shakllari ( hikoya yoki roman ) bilan solishtirganda, qisqa hikoyada kam sonli qahramonlar va bitta muammoning xarakterli mavjudligi bilan bir hikoya chizig'i (kamdan-kam hollarda bir nechta) mavjud. Afsonalar yoki ibratli allegoriya va masal shaklida og'zaki qayta hikoya qilishning folklor janrlariga qaytadi. Bitta muallifning hikoyalari xarakterlidirsiklizatsiya . An'anaviy yozuvchi va o'quvchi munosabatlari modelida hikoya odatda davriy nashrda chop etiladi; ma'lum bir davrda to'plangan asarlar keyin hikoyalar to'plami sifatida alohida kitob sifatida nashr etiladi . Klassik qissaning tipik tuzilishi: syujet, avj nuqtasi, tanbeh. ta'sir qilish ixtiyoriydir . Hatto 19-asr boshidagi romantiklar ham romandagi kutilmagan "lochin" burilishlarini, Aristotel poetikasida tan olinish yoki ko'tarilish paytiga to'g'ri keladigan "pointe" deb ataladigan narsani qadrlashdi .
Novella hajman syujеt va kompo- zitsiyasiga ko’ra hikoyaga tеng bo’lib, hikoyadan farqi:



Ertak — xalq og'zaki poetik ijodining asosiy janrlaridan biri; toʻqima va uydirmaga asoslangan sehrli sarguzasht va maishiy xarakterdagi epik badiiy asar. Asosan, nasr shaklida yaratilgan. Mahmud Koshgʻariyning "Devonu lugʻotit turk" asarida etuk shaklida uchraydi va biror voqeani ogʻzaki tarzda hikoya qilish maʼnosini bildiradi. ertak hayot haqiqatining hayoliy va hayotiy uydirmalar asosida tasvirlanganligi, tilsim va sehr vositalariga asoslanishi, voqea va harakatlarning ajoyibgʻaroyib holatlarda kechishi, qahramonlarning gʻayritabiiy jasorati bilan folklorning boshqa janrlaridan farq qiladi. ertaklarda uydirma muhim mezon boʻlib, syujet voqealarining asosini tashkil etadi, syujet chizigʻidagi dinamik harakatning konflikt yechimini taʼminlaydi. Uydirmalarning turli xil namunalari taʼlimiy estetik funksiyani bajaradi, janr komponenti sifatida oʻziga xos badiiy tasvir vositasi boʻlib xizmat qiladi. Uydirmalar voqea va hodisalarni hayotda boʻlishi mumkin boʻlmagan yoki mavjud boʻlgan hodisalar tarzida tasvirlaydi. Xayoliy va hayotiy uydirmalarning ishtiroki, syujet chizigʻida tutgan oʻrni va vazifasiga koʻra, ertakni 2 guruhga — xayoliy uydirmalar asos boʻlgan ertak, hayotiy uydirmalar asos boʻlgan ertaklarga boʻlish mumkin. Xayoliy uydirmalar asosidagi ertak syujeti mo'jizali, sehrli; hayotiy uydirmalarga asoslangan ertak syujeti esa hayotiy tarzda boʻlib, unda real voqea-hodisalar tasvirlanadi. ertakda, asosan, uch maqsad hikoya qilinadi. Birinchisida ideal qahramonning jasorati, yovuz kuchlarga qarshi chiqib, xalq manfaatini himoya qilishi, ikkinchisida, asosan, bosh qahramonning oʻzga yurt malikalariga yoki parizodlariga oshiq boʻlib uylanishi, kasalga dori topishi, ajdar va devlar olib qochgan kishilarni ozod qilishi, uchinchisida esa adolatsizlikka, zulmga qarshi chiqishi kabi maqsadlar bayon qilinadi. Birinchi maqsad pahlavonning faol harakati va gʻayritabiiy kuchqudrati bilan amalga oshsa, ikkinchi maqsad passiv qahramonga yordam beruvchi tilsim vositalari yordamida, uchinchi maqsad esa bosh qahramonning aqlidroki, tadbirkorligi bilan amalga oshadi.


Esse (fransuzcha: essai — urinish, sinash, ocherk) — erkin kompozitsiyali, uncha katta boʻlmagan nasriy asar. Esse orqali narsa va hodisalarga yoki shaxsga oid subyektiv fikr bayon qilinadi. Esselar falsafiy, tarixiybiografik, publitsistik, adabiy-tanqidiy, ilmiyommabop yoki sof belletristik xarakterda boʻladi. Esse uslubi obrazliligi, aforistikligi, jonli tilga yaqinligi bilan ajralib turadi. Mazmuni muayyan sabab yoki masalaga oid tugal tafsilotni yoki aniqlikni talab qilmaydigan individual taassurot va mulohazalardan iborat boʻladi. Mustaqil janr sifatida A. Montel ijodida tarkib topdi. Uzbek adabiyotida XX-asrning 70—80-yillaridan Esse yaratila boshlandi.