Настоящие нормы и правила распространяются на проектирование бетонных и железобетонных конструкций зданий и сооружений различного назначения, работающих при систематическом воздействии температур не выше 50 °С и не ниже минус 40 °С

МАРКАЗДАН ТАШҚАРИДА ҚИСИЛГАН УНСУРЛАР

19. 
    Марказдан ташқарида
    

s s sc s b



 b h^' , ⁽³⁴⁾

 R bx  R b^'

 _s A_s  R A^'
sc s b b  f  f
қисилган темирбетон унсурларни

кўрсатмаларига мос тарзда

 _s 
0,2   _R
^ 
_{R ,} (35)

s
 ^
тасодифий бошланғич


^{0,2    0,35 sp} ^{1 } 
^Rs  _R 

бу ерда  қ x/h₀ (х ни ўзакнинг ишлаш шароитлари тегишли доимийларини ҳисобга олган ҳолда R_s қийматларига мос тарзда ҳисобланади);

_sp - _sp > 1,0 доимийлар ҳолида ҳисобланади.
эксцентриситетни, шунингдек, 3.24 банд кўрсатмаларига мос тарзда, эгилишнинг уларнинг кўтариш қобилиятига таъсирини ҳисобга олиш лозимдир.

19. 
    Марказдан ташқарида қисилган тўғрибурчакли кесимли,
    

3.11 бандда кўрсатилган унсурларни қуйидагича ҳисоблаш лозим:

Зўриқтирилмаган A-I, A-II, A- III ва Bp-I синфларга оид ўзакли В- 30 ва ундан паст синфли бетондан
ясалган унсурлар учун x > _Rh₀
^а)   x / h₀   _R ^{(6-чизма) ҳо-} лида ушбу шартдан

ҳолида ҳисоблашни (28) ва (31). Шартлардан, улурга x қ _Rh₀ қийматни қуйган ҳолда бажаришга руҳсат берилади.
3.18. Ички ва ташқи радиуслари нисбати r₁/r₂  0,5 бўлган, ўзаги айлана узунлиги бўйича текис тақсимланган (бўйлама таёқчалар сони камида 6 бўлганда) ҳалқавий кесимли эгилувчи унсурларни ҳисоблашни
(41) ва (42) формулаларда эгувчи куч қийматини N қ 0 ва (40) формулага Ne₀ ўрнига эгувчи момент М қийматини қўйилган ҳолда, 3.21 бандга биноан айнан марказдан ташқарида қисилган унсурлар учун бўлган ҳолдагидек бажарилиши лозим.

ТЎҒРИБУРЧАКЛИ ВА ҲАЛҚАВИЙ КЕСИМЛИ

^{Ne  R}_b^bx^h₀ ^)0,5x ^{ R}_sc ^A_s^ ^h₀ ^{ a }^,
(36)
бунда қисилган соҳа баланд- лиги ушбу формуладан аниқланади:
N  R_s A_s  R_sc A_s  R_bbx; ⁽³⁷⁾

6. 
   чизма. Марказдан ташқарида қисилган темирбетон унсурни му- стаҳкамлик бўйича ҳисоблашда бўйлама ўққа тик кесимдаги чираниш ва кучланиш эпюри тузилмаси.
   

б)   x / h₀   _R да ҳам (36) шартдан, бироқ бунда қисилган соҳа баландлиги қуйидагича аниқланади:
А-I, A-II, A-III синфлардаги зўриқтирилмаган ўзакли, В30 ва

ундан паст синфли бетондан ясалган унсурлар учун ушбу форму- ладан фойдаланилади:
N   _s A_s  R_cs A_s  R_bbx, ⁽³⁸⁾
r_m - ички ва ташқи радиуслар йиғиндиснинг ярмини;
r_s - ўзак таёқчалар оғирлик мар- казидан ўтўвчи айлана радиуси;

бунда 
_ ^ ₂ 1  x / h_{0 } ^
(39)
A - бутун бўйлама ўзакнинг



R
^{s } 1  
1_ R_s ;

s,tot
кесим юзаси;

В30 дан юқори синфли бе- тондан ясалган, шунингдек, A-III дан юқори синфдаги ўзакли
_s - қуйидаги формуладан аниқланувчи доимий

(зўриқтирилмаган ва зўриқтирил- ган) унсурлар учун (66) ва (67) ёки
 _s  
₁  ₂


cir
; ⁽⁴³⁾

(68) формулалардан аниқланади.

19. 
    Ички ва ташқи ради-
    

бироқ у z_s дан катта бўлмаслиги лозим;

услари нисбати формула бўлган, ай-
лана узунлиги бўйича текис тақсим-
^{zs } ^{0,2  1,3cir} ^{rs ,}
(44)

ланган ўзакли, марказдан ташқарида қисилган ҳалқавий ке- симли унсурларни ҳисоблаш (бўй- лама таёқчалар сони камида 6 та бўлганда) қуйидаги шарт асосида
_sp - доимий _sp > 1 ҳолида аниқланади;
₁ - қуйидаги формуладан аниқланувчи доимий

бажарилади.
^Neo ^{ R}b ^Arm ^{ R}sc ^As,tot ^rs ^


sin


^ cir _

(40)
 ₁  _r

 ^{ sp} , (45)
R_s


^{ R}s ^As,tot^ s^zs ^,
бунда бетоннинг қисилган
соҳаси нисбий юзаси катталиги ушбу формуладан аниқланади
бунда _r - турлича синфли ўза- клар учун қуйидагича қабул қили- нувчи доимий:
А-I, A-II, A-.III 1,0
A-IV, A-V, A-VI, Aт-VII, B-II,

^ cir
^{N  } sp ^{ } 1^Rs ^As,tot


^Rb ^{A  R}sc ^{ } 2 ^Rs ^{ A}s,tot

. (41)

Bp-II,
K-7 ва К-19 1,1

Агар (41) формуладан ҳисоблашдан топилган _cir < 0,15, у
₂ - ушбу формуладан аниқла- нувчи доимий

ҳолда (40) шартга формуланинг _cir, қуйидаги формуладан аниқланган
қиймати қўйилади
 ₂  ₁ , (46)

^ cir ^{
N  } sp ^{ } s ^Rs ^As,tot R A  R A
бунда  ни қуйидагига тенг деб олинади:

^, (42)
b sc s,tot
  1,5  6R_s
10^4 ,
(47)

бунда _s ва z_s қийматлари, _cir қ 0,15 қийматни қабул қилган ҳолда
(43) ва (44) формулалардан аниқла- нади.
(40) - (42) формуларда:
бунда R_s - в МПа ларда.
Агар (43) формуладан ҳисо- бланган қиймат _s  0 бўлса, у ҳолда
(40) шартга _s қ 0 ва формула ₁ қ ₂

қ 0 да (41) формуладан топилган _cir
қиймат қўйилади.

19. 
    Билвосита ўзакланган оғир ва майда қумоқ бетонлардан туташ кесимли унсурларни ҳисоблашни тўрнинг ёки спирал- нинг чекка таёқчалари ўқлари билан
    

n_у, A_sy,l_y - ўшандай, фақат бошқа йўналишда;
A_ef - тўрлар контури ичида жамланган бетон кесими юзаси;
 - билвосита ўзаклаш самара- дорлиги доимийси бўлиб, у ушбу формуладан аниқланади:

чекланган А_ef, бетон кесимнинг фақат бир қисминигина ҳисобга ки-
_ 1


0,23  
, (50)

ритган ҳолда 3.20 ва 3.28 бандлар кўрсатмалари асосида бажарилади. Бунда (36)-(38). (65) ва (66)
ҳисоблаш формулаларига R_b ўрнига
бунда   ^{ xy Rs, xy} ;
R_b  10


R_s,xy, R_b - в МПа ларда.
(51)

бетоннинг келтирилган призмавий мустаҳкамлигини, юқори му- стаҳкамликли ўзак ҳолида R_sc ўр- нига R_b,red қиймат қўйилади.
Билвосита ўзакланган унсур- ларнинг l_o/i_ef қайишоқлиги тўрлар билан билвосита ўзакланганда 55 дан. Спирал билан ўзакланганда 35 дан ортмаслиги лозим, бунда i_ef ке- сим қисмининг ҳисобга кирити- лувчи инерция радиуси.
Майда қумоқ бетон унсурлари учун  доимийнинг қийматини бир- дан катта қилиб олмаслик лозим.
Тўр таёқчаларининг узунлик бирлигидаги кесими юзаси у ёки бу йўналишларда 1,5 мартадан ортиқ фарқ қилмаслиги лозим;
б) спирал ёки ҳалқавий ўзак би- лан ўзаклашда
^ 7,5e ^

R нинг қийматлари ушбу
^Rb,red ^{ R}b ^{ 2}cir ^Rs,cir ^{1 } 0 ^{ ,}
(52)

b,red
формулалардан аниқланади:
а0 пайвандланган кўндаланг тўрлар билан ўзаклашда
 ^d_ef 

бунда R_s,cir - спирал ўзагининг ҳисобий қаршилиги;

_cir - ўзаклаш доимийси бўлиб,

^Rb,red
 R_b   _xy R_{s, xy} ,
(48)
у қуйидагига тенгдир:

бунда R_s,xy - тўр ўзакнинг ҳисо- бий қаршилиги;
^ cir
 ^{4 As,cir} , (53)
d_ef s

^ xy
_ ⁿx ^Asx ^lx ^{ n}y ^Asy ^ly _{, (49)}
A_ef s
бунда A_s,cir - спирал ўзакнинг
кўндаланг кесими юзаси;
d_ef - спирал ичи кесими диа-

бунда n_x, A_sx,l_x - тегишлича таёқчалар сони. Кўндаланг кесим юзаси ва тўрнинг 9чекка таёқчала- рининг ўқлари бўйича ҳисобла- ганда) битта йўналишдаги ўзак узунлиги;
метри;
s - спирал қадами;
e_o - бўйлама кучнинг қўйилиш эксцентриситети (эгилиш таъси- рини ҳисобга олмаганда).

(49) ва (53) формулалар бўйича аниқланувчи ўзаклари доимийлари қийматларини майда қумоқ бетон унсурлари учун 0.04 дан катта қилиб олмаслик лозим.
пайвандланган тўрлар билан билвосита ўзакланган оғир бе- тондан ясалган унсурлар учун A-IV, A-V, A-VI ва Aт-VII синфли бўй- лама юқори мустаҳкамликли ўзакнинг қисувга ҳисобий қарши- лиги R_sc,red ушбу формуладан аниқланади
^ R ^ 2 ^
Билвосита ўзакланишли кесим- лар учун қисилган соҳа нисбий ба- ландлигининг чегаравий қийматини аниқлашда (25) формулага қуйидаги киритилади:


  a  0,008R_b   ₂  0,9, ⁽⁵⁶⁾

бунда  банд 3.12 кўрсатмала- рига мос тарзда қабул қилинувчи доимий,

₂ - катталиги 10 га тенг, ле- кин 0.15 дан ортиқ қабул қилин- майдиган доимий.

1   ₁_ ^s _  1

^Rsc,red ^{ R}sc
_ ^Rsc 
^ R ^
 (54)
Бундаги  - тўрлар ва спирал- лар учун тегишлича (49) ва (53) фор-

1   _1 ^s  1_

 ^Rsc 

ва у R_s дан катта бўлмайди.

(54) формулада:

s


_ 8,5E  _,

s
¹ R 10³


(55)
мулалар бўйича аниқланувчи _xy ёки
_cir ўзаклаш доимийси.
Юқори мустаҳкамликли ўзакли унсурлар учун (25) формуладаги
_sc,u нинг қиймати қуйидагига тенг қилиб олинади:

^A  ^R 
^{ } ^{2  8,5} ^{E 103, (57)}

  0,8   ^s,tot _1  ^b _ ,
sc,u s

^Aef ^
100^

бунда формула, ифодасидаги 

• 
  доимий, турли синфлардаги ўза- клар учун қуйидагича қабул қили- нади:
  

A-IV. 10
A-V, A-VI ва Aт-VII 25
A_s,tot - бўйлама юқори му- стаҳкамликли бутун ўзак учун ке- сим юзаси;
A_ef - белгиланиши 1,0 дан кичик бўлмаган ва ушбулардан катта бўл- маган тарзда қабул қилинади:
1,2. A-IV синфли ўзак ҳолида,
бироқ, A-IV синфли ўзак учун 900 МПа дан, A-V, A-VI ва Aт-VII
синфли ўзаклар учун эса, 1200 МПа дан ортиқ бўлммаслиги лозим.
билвосита ўзакланган унсур- ларнинг кўтариш қобилиятига эги- лишнинг таъсирини ҳисоблаёт- ганда, инерция моментини тўр таёқчалари билан чекланган ёки спирал ичида жамланган кесимнинг қисми бўйича аниқлаган ҳолда, 3.24 банд кўрсатмаларидан фойдаланиш лозимдир. (58) формула бўйича то- пилган N_cr, қийматни формула дои- мийга кўпайтириш лозим, бунда

1,6..... A-V, A-VI ва Ат-VII
синфли ўзаклар ҳолида.
  0,25  0,05 ^l0

1
^cef
 1,0, - бетон

кесимнинг ҳисобга олинувчи ба- ландлигига ёки диаметрига тенг,C_ef ни аниқлашда эса, (22) формула-
кўрсатмаларига мос тарзда бажари- лади.
Қисилган соҳанинг нисбий ба-

^нинг 0,01 ^l0
cef
 ₂ ,
ўнг қисмидаги ик-
ландлиги чегаравий қийматини аниқлашда (25) ва (69) формулала-

кинчиаъзо формула билан алмашти-
рилади, бунда формула
рда _sc,u қ 400 МПа қабул қилинади,
(26) формулада эса, 0,008 доимий

2
  0,1 ^l0
cef
 1  1,0.
0,006 билан алмаштирилади.
Қайишоқлик таъсирини

Унсурнинг ушбу банднинг кўрсатмаларига мос тарзда ҳисоблашда (A_ef ва R_b,red ларни ки- ритган ҳолда) аниқланган кўтариш қобилияти унинг ҳисоб А тўлиқ ке- сим бўйича ва билвосита ўзакни ҳисобга олмаган ҳолда бетоннинг R_b ҳисобий қаршилиги қийматини қобилиятидан ортиқ бўлса, ҳисоблашда билвосита ўзаклаш назарга олинади.
Бундан ташқари билвосита ўза- клаш 5.24 банднинг конструкци- явий талабларини қаноатлантириши лозим.

19. 
    Билвосита ўзакланган, марказдан ташқарида қисилган унсурларни, ҳисоблашда 3.22 банд кўрсатмаларига мос тарзда му- стаҳкамлик бўйича ҳисоблаш билан бирга, бетон ҳимоя қатламининг дарзга бардошлилигини таъминлаш бўйича ҳам ҳисоблаш лозим.
    

Ҳисоблашни бетоннинг бутун кесим юзасини ҳисобга олган ҳолда
ҳисобга олаётганда _е қийматини
(22) формула бўйича аниқлашда 0,010 R_b доимийни 0,008 R_b,ser га ал- маштирган ҳолда 3.24 банднинг кўрсатмаларидан фойдаланиш ло- зим.

19. 
    Марказдан ташқарида қисилган унсурларни ҳисоблашда, одатдагидек, конструкцияларни қайишган тузилмалар (1.15 бандга қ.) бўйича ҳисобланган ҳолда эги- лишнинг уларнинг кўтариш қобили- ятига таъсирини ҳисобга олиш ло- зим.
    

Конструкцияларни ҳисоблашни, l_o/i > 14 қайишоқликда унсур эгилишининг (36), (40) ва (65) шартлардан аниқланувчи унинг му- стаҳкамлигига таъсирини е_о ни  до- имийга кўпайтирган ҳолда, қайиш- маган тузилма бўйича бажариш мумкин. Бунда  ни ҳисобланадиган

19. 
    формуладаги шартли чегаравий кучни қуйидагига тенг деб қабул қилинади:
    

l ^ i ^e
ҳамда иккинчи гуруҳ чегаравий ҳо- латлар учун R_b,ser ва R_s,ser ҳисобий
^ 
6,4E ^ I ^
0,11
 ^{
 } (58)

N_cr   ^{b  }  0,1^  aI _s ^,

қаршиликларни қабул қилган ва ўзакнинг сиқувга ҳисобий қаршили- гини 400 МПа дан катта бўлмаган R_s,ser қийматга тенг, деб қабул қилган ҳолда 3.20 ёки 3.28 бандлар
2  ^ _ ^ 


⁰ _{ } 0,1  _{ }
_ ^{ p } _
бунда l_o ни 3.25 банднинг кўрсатмалари бўйича қабул қили- нади;

_е - банд 3.6 кўрсатмаларига мос тарзда қабул қилинувчи дои- мий;
₁ - формула 21 бўйича аниқла- нувчи доимий бўлиб, бунда М ва М₁ моментларни қисилган соҳани чега- раловчи ҳамда ўзак таёқчаси теги- шлича тўлиқ юклама ва доимий ҳам давоматли юкламалар таъсирида энг кўп чўзилган ёки энг кам қисилган 9кесим тўлиқ қисилган ҳолда) марказдан ўтувчи ўққа нис- батан аниқланадилар. Агар тўлиқ юклама ва доимий ҳам давоматли юкламалар таъсиридаги эгувчи мо- ментлар 9ёки эксцентриситетлар) турлича ишорага эга бўлсалар, у ҳолда 3.6 банднинг кўрсатмаларини ҳисобга олиш лозим;
_р - ўзак дастлабки кучланиши- нинг унсурнинг қаттиқлигига таъсирини ҳисобга олувчи доимий; кесимни зўриқтирилувчи ўзак би- лан бир текисда қисилган ҳолда _р ушбу формуладан аниқланади:

p
  1  12 ^{ bp e0} , (59)
R_b h
бунда _bp ни доимий _sp < 1,0; бўлган ҳолда аниқланади;
R_b - бетоннинг ишлаши шаро- итлари доимийларини ҳисобга ол- маган ҳолда аниқланади;

59. 
    формулада е_о/h учун 1.5 дан катта бўлмаган қиймат олинади:
    

 қ E_s/E_б.
Б гуруҳли майда қумоқ бе- тондан ясалган унсурлар учун (58) формулага 6,4 қиймат ўрнига 5,6 қиймат қўйилади.
Эгувчи моменти таъсир текис- лиги бўйича ҳисоблашда бўйлама
кучнинг эксцентриситети е_о ни та- содифий эксцентриситет қийматига тенг деб қабул қилинади (1.21 б.қ.)

19. 
    Марказдан ташқарида қисилган темирбетон унсурларнинг ва ҳисобий узунлигини материал- ларнинг ноэластик қайишишган ҳолда, юкламаларнинг ушбу унсур учун энг ноқулай ҳолатидаги қайи- шишини ҳисобга олган ҳолда айнан ром конструкцияли унсурлардаги каби аниқлаш тавсия қилинади.
    

Энг кўп учрайдиган конструк- циялар унсурлари учун l_o ҳисобий узунликни қуйидагига тенг, деб қабул қилишга руҳсат берилади:
йиғма Н
яҳлит 0,7 Н
бунда Н - қават баландлиги (тугунлар марказлари орасидаги ма- софа);
б) бир қаватли биноларнинг ўзининг текислигида қаттиқ боғлан- ган том ёпмалари (уфқий зўриқи- шларни узата олувчи) ошиқ-мошиқ таянчли кўтарувчи конструкциялар устунлари, шунингдек, эстакадалар учун - 32 жадвал бўйича;
в) ферма ва арка унсурлари учун 33 жадвал бўйича.