Navoiy davlat konchilik instituti ashurova n. B. Atamuradov sh

7-mavzu. Sanoat korxonalarida rejalashtirish va korxonaning biznes rejasi 
Mavzuning maqsadi:
Talabalarda biznes-rejaning mohiyati va vazifalari, 
biznes-rejani tayyorlash bosqichlari, biznes-reja tarkibi va hisob-kitoblari kabilarni 
asosiy tayanch so’z va iboralar hamda masalalar, muammoli savollar orqali bilim va 
ko’nikmasini shakllantirishga ko’maklashishdan iborat. 
7.1. Iqtisodiyotda rejalashtirishning ahamiyati 
Iqtisodiyot bo’yicha zamonaviy adabiyotlarda va qo’llanmalarda 
rejalashtirishga mo’ljallangan ish yoki ma’lum bir harakatlarni bajarish muddati, 
tartibi va ketma-ketligini ko’zda tutuvchi chora-tadbirlar tizimi sifatida izoh 
berilgan. Aynan rejalashtirish va bashorat qilish yo’li bilan korxonalar nimani, kim 
uchun, qachon va qancha mahsulot ishlab chiqarish, qaysi hamkorlar yoki sheriklar 
bilan shartnoma tuzish yoki kooperatsiyani rivojlantirish, zarur bo’lgan moddiy-
tovar boyliklari zahirasini yaratish kabi bir qator masalalarni hal qiladi. 
Rejalashtirish tartibga soluvchi jarayon sifatida korxona faoliyatini yaqin va 
uzoq istiqbol sari ilgari surish, asoslab berish, muayyanlashtirish va izohlab berishni 
ifodalaydi. Oxirgi holatda gap korxona faoliyatini bashorat qilish haqida borishi 
mumkin. Bashorat qilishni rejalashtirishning boshlanishi va uzoq muddatli 
istiqbolga mo’ljallangan davomi sifatida ko’rib chiqish mumkin. Rejalashtirish va 
prognozlashtirish o’zaro aloqada bo’lgan ikkita jarayon bo’lib, xo’jalik faoliyatini 
avvaldan bajarilgan hisob-kitoblar, eng kam tavakkalchilik va eng yuqori natijalarga 
erishish asosida yuritishni ko’zda tutadi. 
Reja va rejalashtirish orasidagi farqni anglash muhim ahamiyat kasb etadi. 
Rejalashtirish indikativ reja yoki prognoz kabi rejalarni ishlab chiqish jarayoni 
bo’lsa, reja korxonaning ma’lum bir vaqt mobaynida amalga oshiruvchi texnik-
iqtisodiy ko’rsatkichlarini o’zida aks ettiruvchi hujjatni ifodalaydi. Boshqacha qilib 
aytganda, reja – bu, korxonaning maqsadli funktsiyalari va ularni amalga oshirish 
yo’llarini belgilab beruvchi rejalashtirishning moddiylashgan shaklidir. 

---

122 
Rejalashtirish ishlab chiqarishning maqbul yo’nalishlarini aniqlash, 
foydalanilmagan zahira va imkoniyatlarni qo’llash, korxonaning oqilona baho 
siyosatini shakllantirish hamda xo’jalik yuritish aloqalarining samarali shakllarini 
o’rnatishga ko’maklashadi. Rejalashtirish va bashorat qilish yordami bilan ichki va 
tashqi bozordagi iste’molchilar talabi aniqlanadi, korxonaning tashqi iqtisodiy 
faoliyati kuchaytiriladi. 
Korxonalar faoliyati va iqtisodiyotda rejalashtirishdan tashqari bashorat qilish 
ham katta rol o’ynaydi. Bashorat qilish xo’jalik faoliyati yurituvchi sub’ektning 
istiqbolda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan holatlarni ilmiy asoslagan holda avvaldan 
ko’ra bilishini ifodalaydi. U yuzaga kelayotgan yoki kelajakda yuzaga kelishi 
mumkin bo’lgan iqtisodiy, ilmiy-texnik va ijtimoiy holatlarni baholash va tahlil 
qilish asosida yaratiladi hamda muqobil qarorlarni tanlashga imkon yaratadi. 
Bashorat qilish rejalashtirish tavsifida o’z aksini topadi: ishlab chiqarish va 
korxona iqtisodiy hayotining boshqa jihatlarini strategik rejalashtirish - o’rta va uzoq 
muddatli bashoratlar asosida hamda joriy rejalashtirish - qisqa muddatli bashoratlar 
asosida ishlab chiqiladi. Bu yo’nalishlarning ikkalasi ham o’zaro uzviy aloqada 
bo’lib, ishlab chiqarish strategiyasini fan-texnika taraqqiyoti va hayotning real 
voqeligi bilan bog’laydi. 
Bashoratning maqsadi - bozorga ta’sir qiluvchi omillarni, shu bilan birga, 
xo’jalikning umumiy ahvoli, tuzilmaviy siljishlar, investitsion faollik, fan-texnika 
taraqqiyotining iste’molchi va ishlab chiqaruvchilarga ta’sir ko’rsatishi, an’anaviy 
mahsulotlardan tashqari korxonaning barqarorligi va raqobatbardoshligiga olib 
keluvchi «pioner» (yangi) mahsulot ishlab chiqarish istiqbolida yuzaga kelishi 
mumkin bo’lgan holatlarini belgilashdadir. Korxonalar uchun talabni 
prognozlashtirish muhim ahamiyatga ega bo’lib, u ishlab chiqarilayotgan 
mahsulotlar turi va miqdorining o’zgarishini avvaldan aniqlab beradi. Umuman 
olganda, prognoz rejalashtirishning ilmiy asosidir.