Navoiy davlat konchilik va texnologiya universiteti

8. Elektrmotorlar va generatorlar

Generatorlar - hozir hayotimizda radio, televideniya, telefon, telegraf, turli xil yoritish jihozlariva qizdirish, asbboblari, mashina va turli qurulmalar juda zarur. Bularning hammasi elektr energiyasi (toki) bilan ishlaydi. Elektr energiyasi qayerdan olinadi? Uni elektr stansiyalarida maxsus mashinalar – elektr toki generatorlar hosil qiladi. Generatorlarning turlari ko’p. E nergiyasi faqat kichkina uyni yoritish uchun yetadigan mitti elektr generatorlaridan tortib, katta shaharni elektr energiyasi bilan ta’minlay oladigan ulkan elektr generatorlarigacha bor . Generator elektr toki berish uchun uning asosiy qismi rator aylantiradi . Katta generatorlarning ratori bir necha yuz tonna bo’ganligi uchun uni maxsus mashina va turbina aylantiradi. Har qaysi turbina kuraklari yoki parraklari bo’lgan ish g’ildiraklariga ega. Qizdirilgan gaz yoki suv bug’i oqimi katta kuch bilan turbina g’ildiragi parraklariga urulib , uni aylantiradi, turbina bilan birga generator ro’tini ham aylanma harakatga keltiradi . Elektrostansiyalar bir turdagi energiyani elektr energiyaga aylantiradigan korxonadir.Elektrostansiyalarning asoysiylari quyudagilardir.

9. Energetika va atrof-muhit
Energetika - bu energotashuvchilar quvvatidan foydalanib enegoresurslarni ishlab chiqarish, ularni o`zgarish, saqlash va ulardan foydalanish. Energoresurslarga sanoatda, transportda va elektr stansiyalarida hosil qilinayotgan barcha energiya turlari kiradi.
Elektr energiyasi ishlab chiqarish energetikaning salohiyatli qismi bo`lib, hozirgi kunda sanoat, transport, qishloq xo`jaligi va kundalik turmushimizni elektr quvvatisiz tasavvur qilib bo`lmaydi. Sivilizasiya yuqorilab borayotgan, sanoat va transport rivojlanayotgan, Er yuzida demografik o`sish davom etayotgan sharoitda elektr energiyasiga bo`lgan talab benihoya tez sur’atlar bilan oshib borayapti. Masalan, agar aholi soni 40-50 yilda ikki martaga oshayotgan bo`lsa, elektr energiyasini ishlab chiqarish va iste’mol qilishning ikki martaga oshishi uchun 12-15 yil kifoya. Bunday talabning kelajakda yanada oshib borishi shubhasiz. Bu esa o`z navbatida hozirgi zamonda asosiy energiya manbai hisoblangan toshko`mir, mazut, tabiiy gaz kabi organik yoqilg`ilarning sarfini yanada ko`paytirish, ularning zahiralarini kambag`allashtirish bilan birga ulardan muhitga chiqariladigan chiqindilar miqdorini oshiraboradi. Hozirgi paytda elektr quvvati ishlab chiqarish uchun foydalaniladigan asosiy energotashuvchi organik yoqilg`ilar bo`lib, dunyo bo`yicha olinayotgan elektr energiyasining asosiy qismi (59%) shu yoqilg`ilarni issiqlik elektr stansiyalarida (IES) yondirishdan hosil qilinmoqda. Kamroq elektr quvvati (23%) suv oqimi hisobiga gidroelektrostansiyalarda (GES) va yadro zaryadi (17%) hisobiga atom elektr stansiyalarida (AES) olinmoqda.