Asosiy oʻlchov birliklar[tahrir]
Kattaliklar
|
Oʻlchov birliklari
|
Belgilanishi
|
oʻzbekcha nomlanishi
|
xalqaro nomlanishi
|
oʻzbekcha
|
xalqaro
|
Uzunlik
|
metr
|
metre (meter)
|
m
|
m
|
Ogʻirlik (massa)
|
kilogramm
|
kilogram
|
kg
|
kg
|
Vaqt
|
soniya
|
second
|
s
|
s
|
Tok kuchi
|
amper
|
ampere
|
A
|
A
|
Termodinamik harorat
|
kelvin
|
kelvin
|
K
|
K
|
Yorug'lik kuchi
|
kandela
|
candela
|
kd
|
cd
|
Modda miqdori
|
mol
|
mole
|
mol
|
mol
| Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari[tahrir]
Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari asosiy oʻlchov birliklarini ustida oshirilgan matematik amallar natijasida yuzaga kelgan.
Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari
|
Kattaliklar
|
Oʻlchov birliklar
|
Belgilanishi
|
Ifodasi
|
oʻzbekcha nomlanishi
|
xalqaro nomlanishi
|
oʻzbekcha
|
xalqaro
|
Yassi burchak
|
radian
|
radian
|
rad
|
rad
|
m·m−1 = 1
|
Hajmiy burchak
|
steradian
|
steradian
|
sr
|
sr
|
m²·m−2 = 1
|
Harorat (selsiy shkalasi boʻyicha)
|
Selsiy darajasi
|
degree Celsius
|
°C
|
°C
|
K
|
Chastota
|
Gerts
|
hertz
|
Gs
|
Hz
|
s−1
|
Kuch
|
Nyuton
|
newton
|
N
|
N
|
kg·m/s²
|
Energiya
|
joul
|
joule
|
J
|
J
|
N·m = kg·m²/s²
|
Quvvat
|
vatt
|
watt
|
Vt
|
W
|
J/s = kg·m²/s³
|
Bosim
|
Paskal
|
pascal
|
Pa
|
Pa
|
N/m² = kg·m−1·s−2
|
Yorug'lik oqimi
|
lyumen
|
lumen
|
lm
|
lm
|
kd·sr
|
Yorug'lilik
|
lyuks
|
lux
|
lk
|
lx
|
lm/m² = kd·sr·m−2
|
Elektr zaryadi
|
kulon
|
coulomb
|
kl
|
C
|
A·s
|
Potentsiallar farqi
|
volt
|
volt
|
V
|
V
|
J/Kl = kg·m²·s−3·A−1
|
Elektr qarshiligi
|
om
|
ohm
|
Om
|
Ω
|
V/A = kg·m²·s−3·A−2
|
Elektr sig'imi
|
farad
|
farad
|
F
|
F
|
Kl/V = kg−1·m−2·s4·A²
|
Magnit oqimi
|
veber
|
weber
|
Vb
|
Wb
|
kg·m²·s−2·A−1
|
Magnit induktivligi
|
tesla
|
tesla
|
Tl
|
T
|
Vb/m² = kg·s−2·A−1
|
Induktivlik
|
genri
|
henry
|
Gn
|
H
|
kg·m²·s−2·A−2
|
Elektr o'tkazuvchanlik
|
simens
|
siemens
|
Sm
|
S
|
Om−1 = kg−1·m−2·s³A²
|
Radioaktivlik
|
bekkerel
|
becquerel
|
Bk
|
Bq
|
s−1
|
Kuchaytirilgan doza ionlashgan nurlanish
|
grey
|
gray
|
Gr
|
Gy
|
J/kg = m²/s²
|
Samarali doza ionlashgan nurlanish
|
zivert
|
sievert
|
Zv
|
Sv
|
J/kg = m²/s²
|
Katalizator shiddati
|
katal
|
katal
|
kat
|
kat
|
mol·s−1
| SI ga kirmaydigan oʻlchov birliklari[tahrir]
SI ga kirmaydigan baʼzi bir oʻlchov birliklari, Oʻlchashlar bosh konferentsiyasi qarori bilan „SI bilan birgalikda qoʻllanilishi mumkin“.
Oʻlchov birliklari
|
Xalqaro nomlanishi
|
Belgilanishi
|
SI oʻlchov birliklarida
|
oʻzbekcha
|
xalqaro
|
daqiqa
|
minute
|
min
|
min
|
60 s
|
soat
|
hour
|
soat
|
h
|
60 min = 3600 s
|
sutka
|
day
|
sut
|
d
|
24 soat = 86 400 s
|
gradus
|
degree
|
°
|
°
|
(π/180) rad
|
burchak minuti
|
minute
|
′
|
′
|
(1/60)° = (π/10 800)
|
burchak sekundi
|
second
|
″
|
″
|
(1/60)′ = (π/648 000)
|
litr
|
litre (liter)
|
L
|
l, L
|
1/1000 m³
|
Tonna
|
tonne
|
t
|
t
|
1000 kg
|
neper
|
neper
|
Np
|
Np
|
|
bel
|
bel
|
B
|
B
|
|
elektronvolt
|
electronvolt
|
eV
|
eV
|
≈1,60217733{\displaystyle \cdot } 10−19 J
|
massaning atom birligi
|
unified atomic mass unit
|
a. e. m.
|
u
|
≈1,6605402{\displaystyle \cdot } 10−27 kg
|
astronomik birlik
|
astronomical unit
|
a. birl.
|
ua
|
≈1,49597870691{\displaystyle \cdot } 1011 m
|
dengiz mili
|
nautical mile
|
mil
|
|
1852 m (aniq)
|
uzel
|
knot
|
uz
|
|
1 soatda bosib oʻtilgan 1 dengiz mili = (1852/3600) m/s
|
ar
|
are
|
a
|
a
|
10² m²
|
gektar
|
hectare
|
ga
|
ha
|
104 m²
|
bar
|
bar
|
bar
|
bar
|
105 Pa
|
angstrem
|
ångström
|
Å
|
Å
|
10−10 m
|
barn
|
barn
|
b
|
b
|
10−28 m²
|
2-jadval. Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar namunalari.
Кattalik
|
Birlik
|
|
Nomi
|
O’lcham ligi
|
Nomi
|
Belgisi
|
Maydon
|
L2
|
metrning kvadrati
|
m2
|
hajm,
sig’diruvchanlik
|
L3
|
metrning kubi
|
m 3
|
Tezlik
|
LT-1
|
sekundiga metr
|
m/s
|
Tezlanish
|
LT-2
|
metr taqsim sekundning kvadrati
|
m/s2
|
Zichlik
|
L-3M
|
kilogramm taqsim metrning kubi
|
kg/m3
|
To’lqin son
|
L-1
|
metrning daraja-si minus bir
|
m-1
|
Solishtirma xajm
|
L3M-1
|
metrning kubi taqsim kilogramm
|
m3/kg
|
Elektr tokining zichligi
|
L-2I
|
amper taqsim metrning kvadrati
|
A/m2
|
Magnit maydonning kuchlanganligi
|
L-1I
|
amper taqsim metr
|
A/m
|
Кomponentning molyar konsentrasiyasi
|
L-3N
|
mol taqsim metrning kubi
|
mol/m3
|
Ravshanlik
|
L-2J
|
kandela taqsim metrning kvadrati
|
cd/m2
|
|
SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo’lgan hosilaviy birliklari 3-jadvalda ko’rsatilgan.
SI ning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit maydoni tenglamalarini rasionallashtirilgan shakliga muvofiq hosil qilish lozim. Bu tenglamalarga vakuumning magnit doimiyligi μ0 kiradi. Uni aniq qiymati 4π10-7 H/m yoki 12,566 370 614...-10-7 H/m (aniq).
O’lchovlar va tarozilar XVII Bosh konferensiyasining - O’TBК (1983 y.) qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo’yicha, tekis elektromagnit to’lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s0 - 299792458 m/s (aniq) ga teng deb qabul qilingan.
Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10-12 F/m teng deb qabul qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ham ε0 kiradi.
Elektr birliklari o’lchamlarining anikligini Djozefson effekti va Xoll kvant effekti asosida oshirish maqsadida O’lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti (O’TXК) tomonidan 1990 yil 1 yanvaridan boshlab Djozefson konstantasining shartli qiymati Kj-90 q 4,835791014 Hz/V (aniq) [O’TXК 1 - tavsiyasi, 1988 y] va Кlitsing konstantasini shartli qiymati Rk-90 q 25812,807 Ω (aniq) [O’TXК, 2- tavsiyasi, 1988 y] deb kiritildi.
3-jadval.
Do'stlaringiz bilan baham: |