Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti 39sb 21tja


Download 79.1 Kb.
bet7/11
Sana23.04.2023
Hajmi79.1 Kb.
#1384580
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Kattaliklarning o’lchov birliklari. Reja

Asosiy oʻlchov birliklar[tahrir]


Kattaliklar

Oʻlchov birliklari

Belgilanishi

oʻzbekcha nomlanishi

xalqaro nomlanishi

oʻzbekcha

xalqaro

Uzunlik

metr

metre (meter)

m

m

Ogʻirlik (massa)

kilogramm

kilogram

kg

kg

Vaqt

soniya

second

s

s

Tok kuchi

amper

ampere

A

A

Termodinamik harorat

kelvin

kelvin

K

K

Yorug'lik kuchi

kandela

candela

kd

cd

Modda miqdori

mol

mole

mol

mol

Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari[tahrir]


Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari asosiy oʻlchov birliklarini ustida oshirilgan matematik amallar natijasida yuzaga kelgan.

Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari

Kattaliklar

Oʻlchov birliklar

Belgilanishi

Ifodasi

oʻzbekcha nomlanishi

xalqaro nomlanishi

oʻzbekcha

xalqaro

Yassi burchak

radian

radian

rad

rad

m·m−1 = 1

Hajmiy burchak

steradian

steradian

sr

sr

m²·m−2 = 1

Harorat (selsiy shkalasi boʻyicha)

Selsiy darajasi

degree Celsius

°C

°C

K

Chastota

Gerts

hertz

Gs

Hz

s−1

Kuch

Nyuton

newton

N

N

kg·m/s²

Energiya

joul

joule

J

J

N·m = kg·m²/s²

Quvvat

vatt

watt

Vt

W

J/s = kg·m²/s³

Bosim

Paskal

pascal

Pa

Pa

N/m² = kg·m−1·s−2

Yorug'lik oqimi

lyumen

lumen

lm

lm

kd·sr

Yorug'lilik

lyuks

lux

lk

lx

lm/m² = kd·sr·m−2

Elektr zaryadi

kulon

coulomb

kl

C

A·s

Potentsiallar farqi

volt

volt

V

V

J/Kl = kg·m²·s−3·A−1

Elektr qarshiligi

om

ohm

Om

Ω

V/A = kg·m²·s−3·A−2

Elektr sig'imi

farad

farad

F

F

Kl/V = kg−1·m−2·s4·A²

Magnit oqimi

veber

weber

Vb

Wb

kg·m²·s−2·A−1

Magnit induktivligi

tesla

tesla

Tl

T

Vb/m² = kg·s−2·A−1

Induktivlik

genri

henry

Gn

H

kg·m²·s−2·A−2

Elektr o'tkazuvchanlik

simens

siemens

Sm

S

Om−1 = kg−1·m−2·s³A²

Radioaktivlik

bekkerel

becquerel

Bk

Bq

s−1

Kuchaytirilgan doza ionlashgan nurlanish

grey

gray

Gr

Gy

J/kg = m²/s²

Samarali doza ionlashgan nurlanish

zivert

sievert

Zv

Sv

J/kg = m²/s²

Katalizator shiddati

katal

katal

kat

kat

mol·s−1

SI ga kirmaydigan oʻlchov birliklari[tahrir]


SI ga kirmaydigan baʼzi bir oʻlchov birliklari, Oʻlchashlar bosh konferentsiyasi qarori bilan „SI bilan birgalikda qoʻllanilishi mumkin“.

Oʻlchov birliklari

Xalqaro nomlanishi

Belgilanishi

SI oʻlchov birliklarida

oʻzbekcha

xalqaro

daqiqa

minute

min

min

60 s

soat

hour

soat

h

60 min = 3600 s

sutka

day

sut

d

24 soat = 86 400 s

gradus

degree

°

°

(π/180) rad

burchak minuti

minute





(1/60)° = (π/10 800)

burchak sekundi

second





(1/60)′ = (π/648 000)

litr

litre (liter)

L

l, L

1/1000 m³

Tonna

tonne

t

t

1000 kg

neper

neper

Np

Np




bel

bel

B

B




elektronvolt

electronvolt

eV

eV

≈1,60217733{\displaystyle \cdot } 10−19 J

massaning atom birligi

unified atomic mass unit

a. e. m.

u

≈1,6605402{\displaystyle \cdot } 10−27 kg

astronomik birlik

astronomical unit

a. birl.

ua

≈1,49597870691{\displaystyle \cdot } 1011 m

dengiz mili

nautical mile

mil




1852 m (aniq)

uzel

knot

uz




1 soatda bosib oʻtilgan 1 dengiz mili = (1852/3600) m/s

ar

are

a

a

10² m²

gektar

hectare

ga

ha

104 m²

bar

bar

bar

bar

105 Pa

angstrem

ångström

Å

Å

10−10 m

barn

barn

b

b

10−28 m²


2-jadval. Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar namunalari.

Кattalik

Birlik




Nomi

O’lcham ligi

Nomi

Belgisi

Maydon

L2

metrning kvadrati

m2

hajm,
sig’diruvchanlik

L3

metrning kubi

m 3

Tezlik

LT-1

sekundiga metr

m/s

Tezlanish

LT-2

metr taqsim sekundning kvadrati

m/s2

Zichlik

L-3M

kilogramm taqsim metrning kubi

kg/m3

To’lqin son

L-1

metrning daraja-si minus bir

m-1

Solishtirma xajm

L3M-1

metrning kubi taqsim kilogramm

m3/kg

Elektr tokining zichligi

L-2I

amper taqsim metrning kvadrati

A/m2

Magnit maydonning kuchlanganligi

L-1I

amper taqsim metr

A/m

Кomponentning molyar konsentrasiyasi

L-3N

mol taqsim metrning kubi

mol/m3

Ravshanlik

L-2J

kandela taqsim metrning kvadrati

cd/m2


SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo’lgan hosilaviy birliklari 3-jadvalda ko’rsatilgan.
SI ning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit maydoni tenglamalarini rasionallashtirilgan shakliga muvofiq hosil qilish lozim. Bu tenglamalarga vakuumning magnit doimiyligi μ0 kiradi. Uni aniq qiymati 4π10-7 H/m yoki 12,566 370 614...-10-7 H/m (aniq).
O’lchovlar va tarozilar XVII Bosh konferensiyasining - O’TBК (1983 y.) qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo’yicha, tekis elektromagnit to’lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s0 - 299792458 m/s (aniq) ga teng deb qabul qilingan.
Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10-12 F/m teng deb qabul qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ham ε0 kiradi.
Elektr birliklari o’lchamlarining anikligini Djozefson effekti va Xoll kvant effekti asosida oshirish maqsadida O’lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti (O’TXК) tomonidan 1990 yil 1 yanvaridan boshlab Djozefson konstantasining shartli qiymati Kj-90 q 4,835791014 Hz/V (aniq) [O’TXК 1 - tavsiyasi, 1988 y] va Кlitsing konstantasini shartli qiymati Rk-90 q 25812,807 Ω (aniq) [O’TXК, 2- tavsiyasi, 1988 y] deb kiritildi.
3-jadval.



Download 79.1 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling