Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti 39sb 21tja

Asosiy oʻlchov birliklar[tahrir]

Kattaliklar	Oʻlchov birliklari		Belgilanishi
	oʻzbekcha nomlanishi	xalqaro nomlanishi	oʻzbekcha	xalqaro
Uzunlik	metr	metre (meter)	m	m
Ogʻirlik (massa)	kilogramm	kilogram	kg	kg
Vaqt	soniya	second	s	s
Tok kuchi	amper	ampere	A	A
Termodinamik harorat	kelvin	kelvin	K	K
Yorug'lik kuchi	kandela	candela	kd	cd
Modda miqdori	mol	mole	mol	mol

Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari[tahrir]

Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari asosiy oʻlchov birliklarini ustida oshirilgan matematik amallar natijasida yuzaga kelgan.

Hosil boʻlgan oʻlchov birliklari
Kattaliklar	Oʻlchov birliklar		Belgilanishi		Ifodasi
	oʻzbekcha nomlanishi	xalqaro nomlanishi	oʻzbekcha	xalqaro
Yassi burchak	radian	radian	rad	rad	m·m^−1 = 1
Hajmiy burchak	steradian	steradian	sr	sr	m²·m^−2 = 1
Harorat (selsiy shkalasi boʻyicha)	Selsiy darajasi	degree Celsius	°C	°C	K
Chastota	Gerts	hertz	Gs	Hz	s^−1
Kuch	Nyuton	newton	N	N	kg·m/s²
Energiya	joul	joule	J	J	N·m = kg·m²/s²
Quvvat	vatt	watt	Vt	W	J/s = kg·m²/s³
Bosim	Paskal	pascal	Pa	Pa	N/m² = kg·m^−1·s^−2
Yorug'lik oqimi	lyumen	lumen	lm	lm	kd·sr
Yorug'lilik	lyuks	lux	lk	lx	lm/m² = kd·sr·m^−2
Elektr zaryadi	kulon	coulomb	kl	C	A·s
Potentsiallar farqi	volt	volt	V	V	J/Kl = kg·m²·s^−3·A^−1
Elektr qarshiligi	om	ohm	Om	Ω	V/A = kg·m²·s^−3·A^−2
Elektr sig'imi	farad	farad	F	F	Kl/V = kg^−1·m^−2·s^4·A²
Magnit oqimi	veber	weber	Vb	Wb	kg·m²·s^−2·A^−1
Magnit induktivligi	tesla	tesla	Tl	T	Vb/m² = kg·s^−2·A^−1
Induktivlik	genri	henry	Gn	H	kg·m²·s^−2·A^−2
Elektr o'tkazuvchanlik	simens	siemens	Sm	S	Om^−1 = kg^−1·m^−2·s³A²
Radioaktivlik	bekkerel	becquerel	Bk	Bq	s^−1
Kuchaytirilgan doza ionlashgan nurlanish	grey	gray	Gr	Gy	J/kg = m²/s²
Samarali doza ionlashgan nurlanish	zivert	sievert	Zv	Sv	J/kg = m²/s²
Katalizator shiddati	katal	katal	kat	kat	mol·s^−1

SI ga kirmaydigan oʻlchov birliklari[tahrir]

SI ga kirmaydigan baʼzi bir oʻlchov birliklari, Oʻlchashlar bosh konferentsiyasi qarori bilan „SI bilan birgalikda qoʻllanilishi mumkin“.

Oʻlchov birliklari	Xalqaro nomlanishi	Belgilanishi		SI oʻlchov birliklarida
		oʻzbekcha	xalqaro
daqiqa	minute	min	min	60 s
soat	hour	soat	h	60 min = 3600 s
sutka	day	sut	d	24 soat = 86 400 s
gradus	degree	°	°	(π/180) rad
burchak minuti	minute	′	′	(1/60)° = (π/10 800)
burchak sekundi	second	″	″	(1/60)′ = (π/648 000)
litr	litre (liter)	L	l, L	1/1000 m³
Tonna	tonne	t	t	1000 kg
neper	neper	Np	Np
bel	bel	B	B
elektronvolt	electronvolt	eV	eV	≈1,60217733{\displaystyle \cdot } 10^−19 J
massaning atom birligi	unified atomic mass unit	a. e. m.	u	≈1,6605402{\displaystyle \cdot } 10^−27 kg
astronomik birlik	astronomical unit	a. birl.	ua	≈1,49597870691{\displaystyle \cdot } 10^11 m
dengiz mili	nautical mile	mil		1852 m (aniq)
uzel	knot	uz		1 soatda bosib oʻtilgan 1 dengiz mili = (1852/3600) m/s
ar	are	a	a	10² m²
gektar	hectare	ga	ha	10^4 m²
bar	bar	bar	bar	10^5 Pa
angstrem	ångström	Å	Å	10^−10 m
barn	barn	b	b	10^−28 m²

2-jadval. Nomlari va belgilari asosiy birliklar nomlaridan va belgilaridan tashkil topgan SI ning hosilaviy birliklar namunalari.

Кattalik			Birlik
Nomi	O’lcham ligi			Nomi		Belgisi
Maydon	L^2			metrning kvadrati		m^2
hajm, sig’diruvchanlik	L^3			metrning kubi		m 3
Tezlik	LT^-1			sekundiga metr		m/s
Tezlanish	LT^-2			metr taqsim sekundning kvadrati		m/s^2
Zichlik	L^-3M			kilogramm taqsim metrning kubi		kg/m^3
To’lqin son	L-1			metrning daraja-si minus bir		m-1
Solishtirma xajm		L3M-1	metrning kubi taqsim kilogramm		m^3/kg
Elektr tokining zichligi		L-2I	amper taqsim metrning kvadrati		A/m^2
Magnit maydonning kuchlanganligi		L-1I	amper taqsim metr		A/m
Кomponentning molyar konsentrasiyasi		L^-3N	mol taqsim metrning kubi		mol/m^3
Ravshanlik		L-2J	kandela taqsim metrning kvadrati		cd/m^2

SI ning maxsus nomiga va belgilanishiga ega bo’lgan hosilaviy birliklari 3-jadvalda ko’rsatilgan.
SI ning elektr va magnit kattaliklarining birliklarini elektromagnit maydoni tenglamalarini rasionallashtirilgan shakliga muvofiq hosil qilish lozim. Bu tenglamalarga vakuumning magnit doimiyligi μ₀ kiradi. Uni aniq qiymati 4π10^-7 H/m yoki 12,566 370 614...-10^-7 H/m (aniq).
O’lchovlar va tarozilar XVII Bosh konferensiyasining - O’TBК (1983 y.) qarorlariga muvofiq uzunlik birligi - metrni yangi ta’rifi bo’yicha, tekis elektromagnit to’lqinlarining vakuumda tarqalish tezligini qiymati s₀ - 299792458 m/s (aniq) ga teng deb qabul qilingan.
Bu tenglamaga shuningdek qiymati 8,854187817 10^-12 F/m teng deb qabul qilingan vakuumning elektrik doimiyligi ham ε₀ kiradi.
Elektr birliklari o’lchamlarining anikligini Djozefson effekti va Xoll kvant effekti asosida oshirish maqsadida O’lchovlar va tarozilar xalqaro komiteti (O’TXК) tomonidan 1990 yil 1 yanvaridan boshlab Djozefson konstantasining shartli qiymati K_j-90 q 4,8357910¹⁴ Hz/V (aniq) [O’TXК 1 - tavsiyasi, 1988 y] va Кlitsing konstantasini shartli qiymati R_k-90 q 25812,807 Ω (aniq) [O’TXК, 2- tavsiyasi, 1988 y] deb kiritildi.
3-jadval.