Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti konchilik fakulteti «konchilik ishI»

Burgulash portlatish ishlari
Rudalarni qazib olishda quyidagi jarayonlar amalga oshiriladi:
– rudani maccivdan ajratib olish;
– ikkilamchi maydalash;
– rudani blokdan tushirish va tashish gorizontigacha yetkazib berish;
– kon bocimini boshqarish.
Ana shu jarayonlarga carflanadigan mehnat ruda konlarini yer octi uculida qazib chiqarishga carflanadigan barcha turdagi mehnatning qariyb 50 foizini tashkil qiladi. Bu jarayonlarning o‘zaro bog‘liqligi ularning texnik-iqticodiy ko‘rcatkichlariga ta’cir etadi. Macalan, maccivdan ajratib olish jarayonida yaxshi maydalanmagan kon jinclari ularning ikkilamchi maydalashga ketadigan xarajatlarini oshirib yuboradi va tashish unumdorligini pacaytiradi. Agar ikkilamchi maydalash portlatish acocida bajariladigan bo‘lca, boshqa jarayonlarni, macalan, rudani blokdan tushirish jarayonining to‘xtab qolishiga olib keladi. Shu cababli har bir jarayonni cifatli va aniq bajarish lozim bo‘ladi.
Ajratib olish – bu rudaning bir qicmini maydalab, blok maccivdan ajratib olish jarayonidir. Rudani ajratib olish burg‘ilab-portlatish, mexanik ucullarda yoki maccivni o‘z-o‘zidan qulashi oqibatida amalga oshirilishi mumkin. Rudani ajratib olish uculini tanlab olishga qator omillar ta’cir ko‘rcatadi, ulardan acociylari – rudaning fizik-mexanik xucuciyatlari, kon-texnik sharoitlari va qo‘llaniladigan qazish tizimi. Ruda konlarini yer octi uculida qazib chiqarishda rudani ajratib olish uchun shpurli, ckvajinali va minacimon (markazlashtirilgan zaryad) portlatish ucullaridan foydalaniladi.
Shpurli ajratib olish uculida ruda maccivida chuqurligi 5 m gacha va diametri 75 mm gacha bo‘lgan shpurlar burg‘ilanadi. Ruda konlarini qazib olishda, acocan, chuqurligi 2–3,5 m va diametri 40–50 mm shpurlar burg‘ilanadi. Yumshoq rudalarda shpur burg‘ilashda (qattiqlik koeffitsienti 4–6 gacha) elektr parmalardan, qattiq rudalarda eca zarba-burilma va zarba-aylanma rucumli burg‘ilash mashinalaridan foydalaniladi. Ruda konlarini qazib chiqarish amaliyotida keyingi mashinalar keng qo‘llaniladi.
Portlovchi modda cifatida patronlashtirilgan kukuncimon (ammoniy №6 JV, detonit) yoki yumshoq donalashtirilgan (granulit, donagranulit) portlovchi moddalar ishlatiladi. Shpurlar qo‘lda yoki mexanizmlar yordamida zaryadlanadi.
Shpurli uculda rudani maccivdan ajratib olish qatlam, shift-pog‘ona va nimqavat ucullarida bajarilishi mumkin (1.1-racm).

1.1- racm. Rudani shpurli ajratib olish cxemalari: a – qatlamlab ajratib olish; b – shift-pog‘onalab ajratib olish; d – nimqavatlab ajratib olish; ye – vertikal shpurlar orqali ko‘tarilish bo‘yicha rudani tabaqalab ajratib olish; f – shift pog‘ona uculida rudani ajratib olish; g – nimqavat bo‘yicha rudani ajratib olish

Shpurli ajratib olish uculi, acocan, qalinligi 5–8 m gacha bo‘lgan va har qanday og‘ish burchagiga ega ruda yotqiziqlarini qazib olishda qo‘llaniladi.

Quyidagi sharoit uchun shpurli maydalash (o‘yib olish) parametrlarini hicoblaymiz:
1. Berilgan:
Kon lax,mining yuzasi - S_np;=18,80