Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti ro’ziyeva Ruxsora Sur’atillo qizi Chiqindi avtoshinalarni va rezinatexnik mahsulotlardan alternativ yoqilg’i olishning fizik-kimyoviy xossalarini tadqiqoti

§ 2.2. Uglerod saqlagan materialning fizik-kimyoviy xususiyatlarini
Gostlarga muvofiq aniqlangan fizik-kimyoviy xususiyatlar: GOST 25699.9-03-umumiy oltingugurtning massa ulushi; GOST 25699.10-03-05K to’rli elakdan o'tkazilgandan keyin qoldiqning massa ulushi; GOST 25699.II-03-0I4k to’rli elakdan o'tkazilgandan keyin qoldiqning massa ulushi; kislorodning umumiy miqdori va uning funktsional guruhlari tarkibi azot oqimidagi piroliz usuli bilan lakton va xinon: karboksil va gidroksil-Na₂CO₃ va NaOH eritmalari bilan selektiv neytrallash usuli bilan.
Eriydigan mahsulotlarni uglerod saqlagan materialdan ajratish. Uglerod saqlagan materialdan eruvchan mahsulotlarni ajratib olish uchun filtr qog'oz paketidagi sinov namunasi Soxslet apparatiga joylashtirildi va 72 soat davomida benzin, aseton, benzol, toluol yoki spirtli benzol aralashmasi (30-70%) bilan ekstraktsiya qilindi. IQ spektrlari Shimadzu irtracer-100 spektrofotometrida kaliy bromidi bilan olingan holda aniqlanadi.
Plastmassa jarayonida kauchuk aralashmalarning texnologik xususiyatlarini aniqlash. Kauchuk aralashmalarni ishlab chiqarishning texnologik jarayonini o'rganish "Brabender"PLA-stikorder rotor tipidagi aralashtirish kalonnasida amalga oshirildi. Ma'lumki, elastomer yoki rezin aralashmalarini "brabender" plastikorderida qayta ishlashda namuna deformatsiyaga uchraydi, bunda aylanish momenti (mkr) siljish va haroratning SKO-rosti funksiyasi sifatida o'zgaradi. 1 dan 250S^-1, gacha bo'lgan kesish tezligida amalga oshirishga imkon beradi, ya'ni odatda ishlab chiqarish uskunalarida kauchukni qayta ishlashda (taxminan 1S^-1 dan 10² - 10³ S^-1 gacha) va 200 gacha bo'lgan haroratlarda sodir bo'ladigan bir xil kesish tezligida borishini ta’minlay oladi. Tadqiqotlar kauchuk va to’diruvchisidan iborat model aralashmalarida quyidagi sharoitlarda o'tkazilishini ko’rsatdi: rotorlarning aylanish tezligi (n)-30 rpm, termostat kamerasining harorati 80 ⁰C, kamerani to'ldirish hajmi 7.10-5m³. Vaqt o'tishi bilan rotorlardagi moment o'zgarishini aks ettiruvchi "brabender" plastikorderida olingan kinetik egri chiziqlardan ishlov berish ko'rsatkichi aniqlandi (λ OTN.birlik), belgilar-vaqt o'qining ma'lum bir nuqtasida eng katta (Mδ) va eng kichik (mm) momentning tebranish amplitudasi farqining uning o'rtacha qiymatiga (M_sr) nisbati sifatida hisoblangan plastogrammadagi chiziq kengligi quyidagi formula orqali topiladi:

Plastisitivlik-eng katta moment qiymatining eng kichikga nisbati

To'ldiruvchi kiritilganda maksimal momentning nisbiy oshishi, M_otn, %
_otn =
bu yerda M_max - to’diruvchi kiritilgandan keyin maksimal moment,
M_kr - kauchukni 3 daqiqali plastmassadan keyin momentning qiymati.
V_PL, nm/s kauchuk va to’diruvchisini 16 daqiqa aralashtirgandan so'ng shartli plastik tezligi.
V_PL=

bu erda M_cp-tebranish amplitudasining o'rtacha qiymati (15 daqiqada),

τ -V_PLni aniqlash uchun tegishli vaqt,
T_max-kameraning maksimal harorat qiymatiga mos keladi.
Olingan ma'lumotlarning takrorlanishi bir xil sharoitda o'tkazilgan kamida 3 ta tajriba natijalariga ko'ra tekshirildi.
To'ldirilgan kauchuk aralashmalarning siqiluvchanligini o'rganish. Kauchuk aralashmalarning qisqarishini aniqlash "Brabender" plastografiga smola qo'shimchasi yordamida d=3mm va to’ldiruvchilardan foydalangan holda amalga oshirildi, namunalarni qisqarishi vintning aylanish tezligi 20-50 ayl/min va 293-363 K haroratda amalga oshirildi. Qisqarish jarayonida shprits boshidagi bosim elektron o'lchash moslamasi yordamida o'lchandi. Siqilish formula bo'yicha og'irlik usuli bilan aniqlandi:

bu yerda
P_E - ma'lum bir uzunlikdagi ekstruder massasi l, kg.
P_T = S₀ * γ * l - l, kg uzunlikdagi siqilmagan ekstruderning nazariy massasi.
S₀-spinneretning tasavvurlar maydoni, m²
γ-aralashmaning zichligi, kg\ m³.
Siqilish hosil bo'lishi (N/s) dumaloq kesimdagi bo’lak orqali formula bo'yicha aniqlandi:

bu yerda,
d₁= – ekstruderning o'rtacha diametri, m;
l-ekstruder uzunligi, m;
τ-siqilish vaqti, s.
Kauchuk aralashmalarning zichligi ma'lum zichlikdagi suyuqlik miqdorini aniqlashga asoslangan piknometrik usul bilan aniqlandi, bu 293 K haroratda ma'lum bir kauchuk bilan almashtirildi. To'ldirilgan kauchuk aralashmalarning plasto-elastik xususiyatlarini aniqlash. O'rganilgan SKI-3, nairit KR-50, SKIS-30 ARKM-15 va SKN-18m kauchuklarining plasto-elastik xususiyatlari va ular asosida to'ldirilgan aralashmalar GOSTlar bilan mos ravishda aniqlandi.
To'ldirilgan kauchuk aralashmalarning vulkanizatsiya xususiyatlarini aniqlash. To'ldirilmagan va to'ldirilgan kauchuk aralashmalarning vulkanizatsiya jarayonlarini o'rganish quyidagi sharoitlarda Monsanto kompaniyasining vibratsiyali reometr-100-da amalga oshirildi:
Rotorning tebranish chastotalari-I, 70 ayl/s
Rotorning burilish burchagi-0,05 rad
Kamera harorati-150 ⁰C
Uglerod kauchuk geli (UKG) miqdorini aniqlash. Uglerod-kauchuk gelning kattaligi bo'yicha kauchuklarning uglerod to’ldiruvchi moddasi bilan o'zaro ta'siri bilvosita baholandi. 72 soat davomida issiq aseton bilan chiqariladi, bu esa nouchuk aralashmalarini olib tashlaydi. Shundan so'ng, aralash vakuum ostida 60-70 °C da doimiy massaga quritiladi. Keyin bog'lanmagan kauchukni olib tashlash uchun aralashmani 72 soat davomida issiq siklogeksan bilan ajratib olish amalga oshiriladi. UK miqdori formula bo'yicha hisoblab chiqilgan:
_ukg =
Bu yerda: S_ukg-uglerod-kauchuk gel tarkibi, %;
P₀-aralashmaning asl namunasining massasi, kg;
P_a-aseton ekstraktsiyasidan keyin namunaning massasi, kg;
P_s - Sikloheksan bilan ekstraktsiyadan keyin namunaning massasi, kg;
V_VN-aseton va sikloheksan, masda erimaydigan moddalar aralashmasidagi hajmi;
A-o'rganilayotgan aralashmadagi ingredientlarning umumiy tarkibi, mas.s.
Vulkanizatsiya bilan to'ldirilgan texnik ko'rsatkichlarni aniqlash. Vulkanizatlarning fizik-mexanik va dinamik ko'rsatkichlarini aniqlash gostlarga muvofiq amalga oshirildi: 262-03-razdirga qarshilik (Pa); 263-03-shorning qattiqligi-A; 270-95-cho'zilish paytida elastik quvvat xususiyatlari: shartli kuch (f_p), nisbiy cho'zish (E_otn) va qoldiq cho'zish (E_ost). Issiqlik hosil bo'lishi, qoldiq deformatsiya va takroriy siqish paytida charchoqni olib tashlash GOST 2048-95 bo'yicha baholandi; tiklanish elastikligi GOST 6950-03 tipidagi qurilmada aniqlandi.