Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti ro’ziyeva Ruxsora Sur’atillo qizi Chiqindi avtoshinalarni va rezinatexnik mahsulotlardan alternativ yoqilg’i olishning fizik-kimyoviy xossalarini tadqiqoti

III BOB. OLINGAN NATIJALAR VA ULARNING TAHLILI
§3.1. Eskirgan avtomobil shinalarini piroliz qilish usullari
Tahlillar shuni ko’rsatadiki eskirgan avtomobil shinalari asosida rezina mahsulotlarning issiqlik bilan parchalanishi 500-550 °C harorat oralig'ida sodir bo'ladi. Shuning uchun biz 550 °C haroratda eskirgan avtomobil shinalarining termoksidlovchi pirolizi amalga oshirildi. Piroliz mahsulotlari gaz, suyuq va qattiq fazadan iborat. Gaz fazasining tarkibi gaz xromotografiyasida tekshirildi, natijalari 3.1.1-jadvalda keltirilgan.
Jadval 3.1.1
Eskirgan avtomobil shinalarining termo-oksidlangan pirolizining gaz fazasining sifat va miqdoriy tarkibi

№	Komponentlar	Komponent tarkibi,%		Komponentlar	Komponent tarkibi,%
1.	Metan	45,0	6.	Etilen	2,2
2.	Etan	14,9	7.	Buten	1,3
3.	Propan	5,0	8.	Vodorod	17,5
4.	Butan	3,5	9.	Uglerod oksidi	4,2
5.	Propilen	1,5	10.	Karbonat angidrid	4,9

Tadqiqot natijalarini tahlil qilish (jadval.3.1.1) shuni ko'rsatadiki, gaz fazasi asosan 45% metan, 14,9% va 17,5% vodoroddan iborat. Shuning uchun gaz aralashmasi reaktorlarda, piroliz zavodlarida. Shuningdek, eskirgan avtomobil shinalaridan piroliz mahsulotlarining suyuq fraktsiyasining tarkibi o'rganildi, uning natijalari 3.1.2 jadvalda keltirilgan.


§3.2. Eskirgan avtomobil shinalaridan olingan suyuq fraksiya tadqiqoti
Jadval 3.2.1.
450 ° C haroratda olinga eskirgan avtomobil shinalari suyuq fraktsiyasining fizik-kimyoviy xossalari

№	Komponentlar	Tarkibi, %
1.	Tashqi ko’rinishi	To'q jigarrang
2.	Uchuvchi moddalarning massa ulushi, % ko’p emas	2
3.	pN	6,5
4.	Qaynash harorati, K	450
5.	Chaqnash harorati, K	570
6.	O'z-o'zini yo'q qilish harorati, K	725
7.	Qotish harorati, K	243
8.	Molekulyar massa	1000-1200

Bu jadvaldan ko’rinib turibdiki qaynash harorati 450-550 ^oC ni tashkil etadi. Piroliz natijasida avtomobil shinalarini 100 % miqdorda mahsulotlarni ajratib olish temperaturasi 750 ^oC ni tashkil etadi. Modda asosan jigarrang tusda bo’ladi va pH miqdori 6,5 ni tashkil etadi.

Jadval 3.2.2.
180 ^oC haroratda olingan piroliz suyuqligining fraksiya tarkibi

№	Komponent	Ajralib chiqqan mahsulotlarning miqdori 180 ^oC, %	Suyuq fraksiyadagi piroliz mahsulotlarining umumiy tarkibi, %
1.	Benzoldan oldin aromatik bo’lmagan birikmalar	14,6	3,38
2.	Benzol	15,1	3,51
3.	Tiofen	0,4	0,10
4.	Toluol	26,2	6,08
5.	m-ksilol	13,8	3,21
6.	o-ksilol	4,7	1,09
7.	Inden	1,1	0,25
8.	Naftalin	0,5	0,11

Jadval shuni ko‘rsatadiki, bu fraksiyada ko‘p miqdorda aromatik uglevodorodlar (60 %) mavjud. Bundan tashqari, unda to‘yinmagan birikmalar ham mavjud bo‘lib, ular uchun smola hosil bo‘lishi mumkin, bu dvigatellarning ishlashiga juda salbiy ta’sir qiladi. Mass-spektroskopiya ma’lumotlariga ko‘ra 55-185 ⁰C fraksiyasining mahsulotida stirol, a-metilstiren, izopren va radikal polimerizatsiyaga oid boshqa birikmalar mavjud. Biroq, aralashmaning barcha tarkibiy qismlarini to‘liq identifikatsiyalashning yo‘qligi sababli, undagi polimerizatsiya qiluvchi moddalarning aniq miqdori to‘g‘risida aniq xulosa chiqarish qiyin.


Jadval 3.2.3.
To‘yinmagan bog‘lanishlarni o‘z ichiga olgan 55-185 ^oC fraksiyali birikmalarning tarkibi

№	Uglevodorodlar turlarining nomi	Tarkibi, og‘irligi bo‘yicha %
1	Monolefenlar va neftenlar	22,7
2	Diyenlar	19,2
3	Trienlar	13,2
4	Terpenlar	8,2

Jadval 3.2.4
Eskirgan avtomobil shinalarining termoksidlovchi piroliz mahsulotlarining umumiy tarkibi

№	Piroliz mahsulotlarining nomi	%	Fizik-kimyoviy xossalari	Tavsiya etilgan dastur doirasi
1.	Pizoliz gazi	13,0	Gaz tarkibi: metan-45,0 %, etan-14,9 %, propan-5,0 %, butan-3,5 %, propilen-1,5 %, etilen-2,2 %, buten-1,3 %, vodorod-17,5 %, uglerod oksidi-4,2 %, karbonat angidrid-4,9%.	Minikotel qurilmalarida, piroliz reaktorlarida o't o'chirish uchun.
2.	Suyuq fraksiya	41,0	Zichligi =16948 kg/m^3; Qovushqoqligi =1,7957	Aromatik uglevodorodlar va neft mahsulotlarini olish uchun
3.	Uglerod saqlaganmateriallar	39,0	Zichligi =0,408yo0,02 Qovushqoqligi =0,4 yo 0,05 Namlik =22,7 yo 0,44	Faollashtirilgan uglerod, koks va issiqlik energiyasi va rezina aralash plomba uchun
4.	Metallokord	7,0	Qisman porloq yuzasi bo'lgan simlar, quyuq kulrang. Yaxshi bosilgan.	Metallom sifatida

Jadvaldan ko’rinib turibdiki umumiy tarkibning asosiy 41 % ni suyuq fraksiya tashkil etadi. Undan keyin asosiy massaning 39 % ni uglerod saqlagan materiallardan iborat. O’z navbatida piroliz gazi va metallokord 13 va 7 % ni tashkil etadi.

XULOSALAR
Qayta ishlangan kauchuk buyumlar va shinalarni qayta ishlashning ilmiy asoslangan texnologiyasi tavsiya etiladi.
Qayta ishlangan rezina-texnik mahsulotlar va shinalarni qayta ishlash jarayonida olingan mahsulotlarning fizik-kimyoviy xususiyatlari va qo'llanilish sohalari aniqlandi.
Yuqori molekulyar og'irlikdagi birikmalarga asoslangan kompozitsion materiallarning kompozitsiyalari ishlab chiqilgan kukunli Uglerod saqlaganmaterial bilan to'ldirilgan turli maqsadlar uchun rezina-texnik mahsulotlarni olish uchun tavsiya etiladi.
Piroliz suyuqligining fizik-kimyoviy va texnologik xususiyatlariga ta'siri tushuntirildi.

Ris. 1. Sxema laboratornoy ustanovki dlya piroliza rezinovoy kroshki: 1 – ballon Ar; 2 – reometr; 3 – parovoy kotel; 4 – laboratornыy avtotransformator; 5 – kvarsevыy reaktor; 6 – reshetka; 7 – pech; 8 – termopara; 9 – xolodilnik; 10 – sbornik kondensata; 11 – potensiometr; 12 – gazovыy schetchik

Iz kotla vodyanoy par, a iz ballona argon, ochiщennыy ot kisloroda, vduvayutsya v reaktor. Vodyanoy par peregrevayetsya do 500–600°S. Obrazuyuщiyesya gazы napravlyayutsya iz reaktora v xolodilnik i sbornik kondensata. Temperatura sloya kontroliruyetsya xromel-alyumelevoy termoparoy. Reometrami izmeryayutsya rasxodы vodyanogo para i argona. Eksperimentы provodili v takoy posledovatelnosti. Vnachale reaktor razogrevali do temperaturы protsessa, zatem cherez nego v techeniye neskolkix minut produvali argon. Podachu argona prekraщali, i v reaktor vduvali vodyanoy par. Posle zasыpki rezinovoy kroshki v reaktor temperatura ponijalas do 380°S. Cherez 3–10 min rezinovaya kroshka nagrevalas do optimalnoy temperaturы protsessa piroliza, kotoraya podderjivalas postoyannoy na protyajenii vsey operatsii. Po okonchanii protsessa podachu vodyanogo para prekraщali, uglerodnыy ostatok oxlajdali argonom, i provodili opredeleniye vsex interesuyuщix nas parametrov, kasayuщixsya xarakteristiki produktov piroliza.

Rasm 1. Rezina bo’laklari uchun laboratoriya qurilmasi: 1 - ballon Ar; 2 - reometr; 3 – suv bug’i; 4 – laboratoriya avtotransformatori; 5 – kvars reaktor; 6 – panjara; 7 – pechka; 8 – termopara; 9 – sovutgich; 10 – kondensat to’plami; 11 – potinsiometr; 12 – gaz hisoblagich.

Qozonning izi suv bug'i, argon tsilindrining izi, kislorod bilan qoplangan, reaktorga puflangan. Hosil bo'lgan gaz reaktordan keyin muzlatgichga va kondensat to'plamiga yuboriladi. Qatlamning harorati xromelo-alumin termojuft tomonidan boshqariladi. Reometrlar argon va suv bug'ining sarfini o'lchaydi. Tajribalar shu ketma-ketlikda o'tkazildi. Birinchidan, reaktor jarayon haroratiga qadar qizdirildi, so'ngra argon bir necha daqiqa davomida puflanadi. Argon bilan to’ldirilgan va reaktorga suv bug'lari puflangan. Kauchuk maydalagichni reaktorga to'ldirgandan so'ng, harorat 380°C gacha pasayadi, 3-10 mingdan keyin kauchuk chiplari piroliz jarayonining optimal haroratiga qadar qizdirildi, bu butun operatsiya davomida doimiy bo'lib turadi. Jarayon oxirida suv bug'ini yetkazib berish ta’minlangan, uglerod qoldig'i argon bilan oksidlangan va bizni qiziqtirgan barcha parametrlar aniqlangan,