Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti ro’ziyeva Ruxsora Sur’atillo qizi Chiqindi avtoshinalarni va rezinatexnik mahsulotlardan alternativ yoqilg’i olishning fizik-kimyoviy xossalarini tadqiqoti

Mavzuning maqsadi : eskirgan shinalardan alternativ yoqilg’i olish usullarini o’rganib, fizik-kimyoviy xossalarini tadqiq qilishdan iborat.
Mavzuning vazifalari: Ish maqsadidan kelib chiqqan holda quydagi vazifalar belgilangan.
-olingan mahsulotlarning fizik-kimyoviy xossalari va qo'llanish sohalarini aniqlash;
-piroliz usuli yordamida olingan yoqilg’ining fizik, kimyoviy va texnologik xususiyatlarini aniqlash;
Tatqiqot obyekti va predmeti. Ikkilamchi rezina-texnik mahsulotlar va shinalar, kauchuk sanoatining chiqindilari.
Tadqiqot usullari. Dissertatsiya ishida fizik-kimyoviy (IQS, DTA, gaz-suyuqlik xromotografiyasi) tahlil usullari qo'llanilgan.
Tadqiqot metodlari. Rezinotexnik maxsulotlarning tarkibi, fizik – kimyoviy xossalari va tuzilishini o’rganiladi.
Tadqiqot natijalarining ilmiy jihatdan yangilik darajasi. Ilmiy-tadqiqot ishlarining amaliy ahamiyati rezina ishlab chiqarish shinalari va chiqindilarini qayta ishlash orqali ikkilamchi rezina-texnik mahsulotlardan olingan uglerod saqlagan material bilan to'ldirilgan, belgilangan tuzilmalar va xususiyatlarga ega bo'lgan kompozit materiallarning import o'rnini bosuvchi va raqobat bardosh rezina-texnik va to'qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologiyalarini yaratishdan iborat.
Tadqiqot natijalarining amaliy axamiyati. Tadqiqot natijalarining ilmiy ahamiyati kauchuk sanoatining ikkilamchi kauchuk mahsulotlarini, shinalarini va chiqindilarini qayta ishlashning ilmiy asoslarini yaratish va berilgan tuzilmalar va xususiyatlarga ega kukunli uglerod saqlagan moddalar bilan to'ldirilgan yuqori molekulyar birikmalar asosida kompozitsiyalardan olingan rezina-texnik va to'qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologiyasini yaratish bilan izohlanadi.
I. ASOSIY QISM.
§1.1 Uglerod saqlagan materiallarning tuzilishi va xususiyatlari
Polimer materiallarning xususiyatlarini o'zgartirishning samarali usullaridan biri bu polimerlarga asoslangan kompozitsiyaning mexanik xususiyatlarini yaxshilashga qodir bo'lgan chidamli, nozik dispers sistemali organik, noorganik to’ldirgichlar bilan birlashtirishdir. Yuqori molekulyar birikmaning asosiy suyuqlik to'ldiruvchi moddalari hozirgi vaqtda uglerod saqlagan birikmalardir. Ular yuqori molekulyar og'irlikdagi birikmalar asosida kompozitsion materiallar tarkibiga kiritilganda qattiqlik, uni yo'q qilish energiyasi, yorilish va bo'linishga qarshilik, soprotiv qarshilik va yemirilishga chidamlilik oshadi.
Texnologiyada ishlatiladigan bir qator uglerod saqlagan birikmalar: grafit, ko'mir, qora uglerod, koks va boshqalar kimyoviy tarkibi jihatidan o'xshash va kristallografik tuzilishi, dispersiyasi, sirt xususiyatlari jihatidan farq qiladi, [1,2].
Uglerodni ushlab turuvchi materiallarning tuzilishi 2,45-2,58 Å masofada joylashgan tugunlarda uglerod atomlari bo'lgan olti burchakli to'rning parallel qatlamlaridan hosil bo'lgan qatlamli, kristalli panjaradir. Qatlamlar bir-biridan 3,45 -3,65 Å masofada joylashgan. Kristall panjaralar asoslari tekisliklarining chetlarida joylashgan uglerod atomlari erkin valentlikka ega. Ushbu valentliklarga ko'ra, ularga alohida tekis uglerod panjaralari atomlari va tartibli kristall tizimiga yo'naltirilmagan uglerod atomlari zanjirlari biriktirilgan. Ushbu zanjirlar ("uyushmagan" amorf uglerod) xom ashyoning parchalanish mahsulotlari bilan ham ta'minlanadi. Ular kristallitlar orasidagi bo'shliqlarni to'ldiradi, ularni bir tekisda mustahkamlaydi. Bundan tashqari, vodorod va oltingugurt atomlari kristallit va muvozanatlashtirilmagan uglerod atomlarining erkin valentliklariga qo'shilib, xom ashyoga aylanib, undan uglerodli birikma olinadi [3, 4].
Shunday qilib, uglerodli zarrachasida kristalli shakllanishlardan tashqari, amorf qism mavjud va shuning uchun strukturaning tartibliligi darajasiga ko'ra uglerodli zarrachasi kristalli grafit va amorf uglerod o'rtasida oraliq pozitsiyani egallaydi. Uglerod zarrachasida kristallitlar sirtga parallel ravishda konsentrik tekisliklarda joylashishga moyil hisoblanadi. Biroq, kristallitlarning bir qismi turli burchaklardan yuqoriga chiqadi. Zarrachaning ichida ko'pchilik kristallitlar tartibsiz joylashgan. Uglerodli zarracha hosil bo'lish jarayonida kislorod atomlari va parchalanmagan uglevodorodlar va xom ashyo oltingugurt qoldiqlari erkin valentlikka ega bo'lgan uglerod atomlariga biriktiriladi. Bundan tashqari, zarrachalar yuzasida har doim uni ishlab chiqarishning turli bosqichlarida pastga tushadigan minerallar mavjud (jadval. 1.1.1).