Назорат саволлари Инъекцион дори шаклларининг таърифи, афзаллиги ва камчилиги? Ампулалар ва уларнинг навлари?

Назорат саволлари

1.Инъекцион дори шаклларининг таърифи, афзаллиги ва камчилиги?

2.Ампулалар ва уларнинг навлари?

3.Ампулаларнинг ҳажмлари, ўлчамлари ва тўлдириш меъёрлари?

4.Ампулаларнинг хоссаларини аниқлаш:

4.1.Термик барқарорлигини аниқлаш мохияти?

4.2.Кимёвий барқарорлигини аниқлаш мохияти?

5.Ампулаларнинг термик ва кимёвий барқарорлигини ошириш йўллари?

6.Ампулаларни ювиш усуллари:

6.1.Шприцли усулда ювиш мохияти?

6.2.Вакуум усулида ювиш мохияти?

6.3.Турбовакуум усулида ювиш мохияти?

6.4.Вибрацион усулида ювиш мохияти?

6.5.Термик усул?

6.6.Ултратовуш усули?

6.7.Контактли ултратовуш усули?

6.8.Параконденсацион усул?

7. Ампулаларни тўлдириш усуллари.
1.In’eksion dori turlari- suvli yoki suvli bo’lmagan emulsiya , suspenziya va quruq (shu jumladan liofilizatsiyalangan) preparatlar bo’lib, organizmga parentral yo’l bilan kiritiladigan va maxsus germetik berkitilgan idishlarda chiqariladigan dori shakllaridir.

Afzalliklari:

- steril xolda ko’p miqdorda g’amlab qo’yish mumkinligi;

- tez va to’la so’rilishi;

- bemorlarga behush holda ham yordam berish mumkinligi;

- aniq dozalarga bo’linganligi;

- ko’p qon yo’qotilgan organizmga uning o’rnini bosuvchi suyuqliklar yuborish imkoniyati borligi;

- dorixona sharoitida kasallarga tez hizmat ko’rsatish mumkinligi;

- dori ta‘sirini uzaytirish imkoniyati borligi.

Kamchiliklari:

- og’riq bo’lishi, tibbiyot xodimining kerak bo’lishi;

- in‘eksiya qilish jarayonida organizmga infeksiya tushishi;

- dori moddalarning ma‘lum chegarada erishi;

- eritmalarning etarli darajada barqaror emasligi;

- tashish vaqtida texnologik jarayon vaqtida va saqlashda ampulalarning ko’p sinishi.

2. Hozirgi vaqtda ampula tayyorlash uchun shisha sanoati maxsus navli shisha ishlab chiqarmoqda, uning sifati tarmoq standarti (OST-04-78-72) bilan belgilanadi. Ampula tayyorlash uchun asosan, NS-3, NS-1, SNS-1, NS-2 A, NS-2, AB-1 va boshqa shishalar ishlatiladi. Bu shishalar isqqlikka chidamli, kimyoviy barqaror, oson kavsharlanadigan, tiniq hamda devor qalinligi bir hilda bo’lib, havo pufakchalari saqlanmasligi kerak. Shisha sanoatida 1973 yilgacha NS-1, NS-2 navli ishqorsiz shisha ishlab chiqarilar edi. NS-1 navli shisha tarkibida bor oksidi nisbatan ko’p, natriy oksidi kam bo’lgani uchun kimyoviy barqaror hisoblanadi. NS-2 A navli shisha o’zining fizik-kimyoviy xususiyatlariga ko’ra, NS-2 navi bilan bir hil, lekin SaO va MgO larning umumiy miqdorini saqlab qolgan xolda nisbatlarining o‗zgarishi ishlab chiqarish jarayonining ancha osonlashtiradi. Keyinchalik ishlab chiqarishga joriy qilingan NS-3 shishasi tarkibida bor oksidi nisbatan ko’p (6%), ishqor oksidlari esa kam bo’lganligi tufayli, kimyoviy jihatdan eng barqaror shisha hisoblanadi.

3. Ampulalar har hil hajm va shakldagi idish bo’lib, steril dorilarni solishga mo’ljallangan kengaygan qismi tanadan, dorilarni to’ldirish va olishga mo’ljallangan kapillyardan tashkil topgan. Bizda chiqariladigan ampulalar o’lchov TU 1357-55 orqali belgilanadi.

Ko’p ishlatiladigan ampulalar 1 ml 10 ml gacha bo’lib, asosiy qismini sig’imi 1 ml li ampulalar tashkil qiladi. Ampulalar silindrsimon, dumaloq, sigaretsimon, 4 yoki 6 qirrali shakllarda bo’lishi mumkin. Ikkita kapillyarli ampulalar reaktivlar va ko’z tomchilari solishga mo’ljallangan bo’ladi. Buyini (sheyka) ingichkalangan ampulallar maqsadga muvofiq hisoblanadi, chunki ampula tanasidagi suyuqlik kapillyarlarga o’ta olmaydi, bu esa ampulalarni kavsharlash va ochishda katta ahamiyatga ega. Amaliyotda asosan, tubi tekis ampulalar ishlab chiqariladi. Farmatsevtika korxonalari shisha zavodlarda ishlab chiqariladigan tayyor qo’shaloq ampulalardan yoki shu korxonada shisha naylardan tayyorlangan ampulalardan foydalanishlari mumkin.

4.50 dona ampulani 180⁰S da 30 daqiqa ushlab turib, kasetaga terib, quritish javoniga 15 daqiqa GOST (DS) da ko’rsatilganidek haroratga qo’yiladi. So’ngra kasetalar 5 soniya ichida javondan olinib, 20+1 ⁰S li suvga bir daqiqaga botiriladi. 98% ampulalar termik barqaror bo’lishi kerak. NS-3 shishadan tayyorlangan ampulalar 160⁰S haroratga, NS-1 130⁰S, SNS-1 esa 150⁰ S va AB-1 shishasidan tayyorlangan ampulalar 110⁰S ga chidamli bo’lishi kerak. Agar tekshiruv natijasi qoniqarsiz chiqsa qaytadan 100 ampulada o’tkaziladi.

Ampulaning kimyoviy barqarorligi:

Ampula hajmiga qarab tekshirish uchun 0,3 ml dan 150 dona, 1-5 ml 50 dona, 5-20 ml dan 20 dona va undan kattalari uchun 10 donadan olinadi. Ampulalarni kapillyarlari kesilib, ikki marta distillyangan 65 + 5⁰S suvda yuviladi. pH 6+ 0,2 bo‗lgan suvda ikki marta chayqatiladi, so’ngra to’ldiriladi. Kerak bo’lsa suv pH ni 0,01 n xlorovodorod kislota yoki 0,01 n natriy gidroksid bilan me‘yoriga etkaziladi. Ampulalar kavsharlanib, 121⁰S da 30 daqiqa davomida avtoklavda sterillanadi. 10 daqiqa ichida bosimni oddiy sharoitgacha keltirilib, ampulalar 20⁰S gacha sovitiladi (60 daqiqa ichida) so’ngra butunligi tekshiriladi. Kapillyallarni kesib, 15 ml eritma olib pH metrda ko‗riladi. 6 ml hajmgacha bo’lgan ampulalarda parallel xolda kamida 3 marta, 10-50 ml li ampulalarda esa 5 marta tekshiruv o’tkaziladi. Bunda pH o‗zgarishi boshlang‗ich suvga nisbatan NS-3 shishalardan tayyorlangan ampulalar uchun 0,9; SNS-1 uchun 1,2; NS-1 uchun 1,3 va AB-1 uchun 4,5 ga o’zgarishi mumkin.

5.Ampulaning kimyoviy va termik barqarorligini oshirish maqsadida uning ichki devor sathini yupqa silikon qavati bilan qoplanadi. Silikonlar kremniyning organik birikmalari bo’lib, suv bilan mutlaqo aralashmaydi, ya‘ni gidrofob xossaga ega. Shuning uchun ularni gidrofobizatorlar deb ham yuritiladi. SHisha devorining gdrofob parda qavati bilan qoplanishi, uning eritma bilan muloqatda bo’lishiga yo’l qo’ymadi. Natijada ampulalarning kimyoviy va termik barqarorligi oshadi. Parda qalinligi 10-300 angstrem atrofida bo’ladi. Bu maqsadda silikonlardan ko’pincha dimetildixlorsilan va tetraetoksisilan ishlatiladi. Parda hosil bo’lish mexanizmi: bu birikmalar manfiy va musbat zaryadga ega bo’lganligidan kovalent bog’lanish orqali musbat zaryadlangan kremniy shisha devoriga, uning radikal qismi esa tashqariga qaragan bo’ladi. Silikonlash ikki usulda olib boriladi: quruq va nam. Silikonlanishi lozim bo’lgan ampulalar yaxshi yuvib quritilgan bo’lishi shart.

6. Ampulalarni yuvish eng ma‘suliyatli jarayonlardan biri bo’lib tashqi va ichki yuvish bosqichlaridan iborat bo’ladi. Tashqi yuvish turli moslamalarda issiq (50-60⁰S) suv bilan amalga oshiriladi. Ichki vish esa shpritsli vakuumli, vibritsion, termik, ultratovush, parokondensatsion yoki boshqa usullar yordamida amalga oshirilishi mumkin.

Shpritsli usulda yuvish

Buni I.G.Kutateladzi taklif qilgan bo’lib,har bir ampula shprits ignasiga keygiziladi va 2 atm bosim ostidagi qaynoq dist suv bilan yuviladi. Keyin ampulalariga suv bug’i yuboriladi. Xorijiy mamlakatlarda bu usul avtomatik ravishda ishlaydigan Angliyaning AQSHning, Germaniyaning "SHtrunk", Italiyaning kabi firmalar ishlab chiqargan avtomatlarida amalga oshiriladi. Ular soatiga 15000 gacha ampulani yuqori sifatli qilib yuvishi mumkin.

Vakuum usuli

Keng qo’llaniladigan usul bo’lib, oldindan belgilangan dastur bo’yicha yarim avtomatik usulda ravishda ishlaydi. Ishlash jarayoni quyidagicha: asbob ichidagi suv qo’yiladigan idish ustiga kapillyarlari pastga qaratib terilgan ampulalar joylashtirilgan kaseta qo’yiladi. Asbob qopqog’i zich berkitilib, havo so’rib olinadi. Bunda havo bilan birgalikda aspula ichidagi iflosliklar ham chiqib ketadi. So’ng idishga avtomatik ravishda qaynoq suv quyilib, ma‘lum vakuum hosil bo’lguncha havosi so’rib olinadi. So’ng havo jo’mragini ochib, asbobga filtrlangan havo yuboriladi. Bunda ampulalar ichiga suv kiradi. Idishdagi suv chiqarib yuborilib, havosi so’rib olinadi. Natijada ampula ichidagi suv chiqib ketadi. Ko’pincha bu jarayon 7 marta qaytariladi, shulardan 6 martasida 70-80⁰S isitilgan suv, ohiri galda tozalangan suv bilan yuviladi. Jarayon tugagach asbob qopqog’i avtomatik ravishda ochilib, ish tugagani haqida xabar beradi.

Turbovakuum usuli

Yuvish turbovakuum asbobida olib borilib, jarayon avtomatik usulda boshqariladi. Kasetadagi ampulalar asbobga kapillyallari pastga qaratib joylashtiriladi va qopqog’i berkitiladi, vakuum hosil qilinadi (0,5 atm.). So’ng asbobning idishiga 60⁰S suv solib, vakuum 0,7-0,8 atm. gacha etkaziladi va asbobga to’satdan tozalangan havo oqimi yuboriladi. Bunda birdaniga bosim o’zgarishi hisobiga ampulaning ichiga suv girdob hosil qilib kiradi va iflosliklar ampula yuzasidan ajralib, suvga o’tadi. Keyin havo jo’mragini berkitib, 0,8-0,86 atm. vakuum hosil qilinadi va suv iflos zarrachalar bilan tezda chiqarib yuboriladi. SHu tarzda jarayon 4-8 marta takrorlanadi. So’ng ampula 1-2 marta tozalangan suv bilan yuviladi.

Vibratsion usul

Bu usul F.A.Konev tomonidan taklif qilingan bo‗lib, suv bilan to‗ldirilgan ampulalar kapillyallarini pastga qaratib, suyuqlikka tushirib qo’yiladi. So’ng ampulalar zirillatiladi (vibratsiya qilinadi). Bunda ampula ichki sathidagi iflosliklar ko’chib, kapillyar qismiga tushadi va chiqib ketadi. Zirillash tebranishi 50-100 Gs, amplitudasi 1 sm bo’lganda ampula ichida bo’lgan 30-100 mkm kattalikdagi zarrachalari 3 daqiqa davomida 98% gacha tozalash tozalash mumkin. Bunda ampula ichidagi suyuqlik miqdori o’zgarmaydi, shuning uchun eritmalarni ham shu usulda tozalash mumkin.

Termik usul

Bu usulni V.YA.Tixomirov va F.A.Konev (1970 y.) lar taklif etishgan. Ampulalar suv bilan to’ldirilib, kapillyalrlari pastga qaratib qizdiriladi. Qaynash haroratiga etgach, mexanik zarrachalar suyuqlik yuzasidagi otiqcha bug’ bosimi ta‘sirida ampula devorlaridan ko’chib suyuqlikka o’tadi, suyuqlik esa ampula ichida shiddat bilan otilib chiqadi. Agar suv harorati 60-80⁰ S bo’lib, 300-400⁰S gacha qizdirilsa, yuvish jarayoni 5 daqiqa davomida to’gallanadi.

Ultratovush usuli

G.G.Stolyarova, F.A.Konev ba boshqalar (1972 y.) taklif qilgan. Kasetadagi ampulalar vakuum usulida distillangan suv bilan to’ldiriladi va vakuum yuvgich asbobining tubiga joylashtirilgan magnitostriksion manba ustiga kapillyar suvga botrib qo’yiladi. Suvga botirilgan kapillyari bilan ultratovush manbai orasidagi masofa 10 mm ni tashkil etadi. Yuvish jarayonida suvning harorati 40-60⁰S bo’lib, ampula hajmi 2/3 qism suv bilan to’ldiriladi va ikki marta ultratovush ta‘sir ettiriladi (20 va 10 soniya). Xammasi bo’lib, ampulalar 30 soniya ultratovush ta‘sirida bo’lganda mexanik iflosliklardan to’la tozalanadi. Bu usulning kamchiligi ultratovush suv qatlami orqali ta‘sir qilayotganda bir qism kuchini yo’qotadi va unumdorligi pasayadi, shuning uchun xam kontaktli ultratovush usulida yuvish taklif qilingan.

Kontaktli ultratovush usuli

Bu usul G.G.Stolyarova va boshqalar (1971 y.) tomonidan taklif qilingan bo’lib, hajmi 20 ml va undan katta bo’lgan ampulalar uchun bu qulaydir. Bu usulda yuvish ham vakuum yuvgich asbobida olib borilib, ultratovush manbalari asbob qopqog’ining ichki devoriga joylashtirilgan bo’ladi va qopqoq yopilganida bevosita ampulalarga tegib turadi, natijada jarayon tezlashadi va yuvish sifati oshadi.

6.8 Parakondensatsion usul

Bu usul 1972 yilda F.A.Konev tomonidan taklif qilingan bo’lib, AP-30 va AP-25 asboblarida bajariladi. Asbob idishiga ampulalar kapillyari pastga qaratib kaseta bilan joylashtiriladi, qopqog’i berkitiladi va 6 soniya davomida kondensator orqali issiq bug’ purkab, havo asbobdan siqib chiqariladi. Keyin 8-10⁰S suv 1,5 atm. bosim ostida kondensatorga purkaladi va asbob idishiga 80-90⁰S li tuzsizlantirilgan suv yuboriladi. Bunda suv tomchilari bug’ bilan kondensatsiyalanib, kondensator va asbobda vakuum hosil bo’ladi. So’ngra 4 soniya davomida bug’ kondensator orqali yuboriladi. Bunda suv katta tezlik bilan ampula ichiga kirib qaynaydi, suvning bir qismi bug’lanadi va iflosliklar suvga o’tadi. SHu vaqtda asbobga kondensator orqali sovuq suv purkab, bug’ kondensatsiyalantirilib vakuum hosil qilinadi, suv ampuladan katta tezlikda idishga otilib chiqadi. SHunday qilib navbati bilan asbobga bug’ va sovuq suv yuborib, ampulalarni bir necha marta yuvilishi ta‘minlanadi. Yuqorida bayon etilgan usullarda yuvilgan ampulalar quritish javonida 15-20 daqiqa davomida 120-130 50 0 S haroratda quritiladi. Agap ampuladagi eritmalar aseptik sharoitda tayyorlanadigan bo’lsa, 160- 170⁰S da 1 soat davomida quritiladi.

7.Eritmalarni ampulalarga qo’yish avtomatik yoki yarim avtomatik usullar yordamida, vakuumda va parokondensatsiya usuli yordamida amalga oshiriladi.

Shprits usulida ampulalarga eritma qo’yish maxsus yarim avtomat yordamida (Shtrunk Germaniya, Autonan - Angliya, Ponper - AQSh) olib boriladi. Bu usulda ampulalarga quyiladigan eritma miqdori aniqligi (2%), hamda ampula kapillyar qismida eritma qolmasligi kabi afzalliklarga ega. Ish unumdorligi soatiga 9000 dona ampula bo’lib, zamon talabiga javob bermaydi.

Vakuum usuli.

Bu usulda ampulalarni eritma bilan to’ldirish vakuum usulida yuvishga mo’ljallangan asboblarda olib boriladi. Farqi hosil qilinadigan vakuum chuqurligi aniq bo’lishi kerak, chunki u kerakli hajmdagi suyuqlikni ampulaga kirishini ta‘minlaydi. Ampula kapillyarida qolgan suyuqlikni yo’qotish uchun ampulalar kasseta bilan kapillyarini yuqoriga qaratib boshqa vakuum asbobga joylashtiriladi va filtrlangan havo yuboriladi, bunda suyuqlik ampulani korpusiga o‗tadi. Bu usul korxona sharoitida keng qo’llaniladi va soatiga 30-50 ming ampulani eritma bilan to’ldirish mumkin. Kamchiligi: dozirovkasidagi aniqlik - 15% ni tashkil qiladi, ampula kapillyarlari eritma bilan ifloslanadi va uni yo’qotish alohida vaqt talab etadi. Ampulani to’ldirish kerak bo’ladigan eritmadan 3-4 marta ko’p eritma qaytadan filtrlashga yuboriladi. M.A.Seletskiy va V.A.Rivkinalar taklif qilgan yarim avtomatda eritmani dozalarga bo’lish va vakuum darajasi elektron boshqaruvchi va vakuum kontaktor yordamida amalga oshiriladi. Natijada ampulani aniq belgilangan miqdordagi eritma bilan to’ladi.

Parokondensatsion usul.

Bu usulda ampulalarni eritma bilan to’ldirish mumkinligini prof. F.A.Konev amalda ko’rsatdi. Bunda ampulani eritma bilan to’ldirish quyidagicha amalga oshiriladi: ampula parokondensatsion usulda to’la yuvib bo’lgandan so’ng suv bug’i bilan to’lgan ampulalar kapillyari bitta ampulaga mo’ljallangan eritma saqlagan dozatorga tushiriladi va korpusi suvitiladi. Bunda ampula eritma bilan to’ladi. Bu usulda ampulani eritma bilan to’ldirish shart-sharoitlari aniqlangan. Masalan, 1 ml li ampuladan suvni to’la siqib (vыdavlivanie) chiqargandan so’ng qizdirish zonasida (300^oS) 25^oS gacha bu zonadan tashqari (25^oS) eritma bilan to’ldirishdan oldin 30 s gacha eritma bilan to’ldirish vaqti 3 s gacha. Parokondensatsion usul bilan faqat suvli eritmalar to’ldiriladi. Soatiga 30-50 ming ampula to’ldirish mumkin. Ampulalarni to’ldirish aniqligi - 1%. Idishlarda in‘eksion eritmalar miqdori ko’rsatilganga nisbatan ko’proq bo’lishi kerak, chunki shprits yordamida olayotgan bir qism eritma idishni ichki devorini ho’llash (namlash) uchun sarflanadi. Ampulalarga solinadigan eritma me‘yori XI DF da keltirilgan.