Nematov shaxob

yozdim. Turmushlaring yaxshi bo`lsin. Bu xatni olib borgan odamdan 

yomonlik kutmang, nahotki mening O`zbekistonda do`stlarim yo`q 

bo`lsa? Toshkent qamoqxonalarida umrbod yotishga ham roziman. 

Faqat, meni bu yerdan olib ketishmasin. Yozuvchilar uyushmasiga borib 

murojaat qilgin. Xatni o`qigach, uni yo`qotinglar". 

Ming afsuslar bo`lsinkim, yozuvchilar uyushmasiga borib qilingan 

iltimosni ham bir chaqali foydasi bo`lmadi. Kora kunlar tushib, undan 

omon qaytishiga muyassar bo`lgan Tojixon Shodiyovaning xikoya qilib 

berishicha, shoir uzoq ayozli Magadanlarda bo`lganida oyog`ini sovuqqa 

---

oldirib qo`yibdi. So`ng uni Kemerovaga jo`natishibdi. So`ngi kunlarda 

shoir bedodlikka qarshi hatto ochlik ham e`lon qilgan. Og`ir xastalik 

bilan u qamoqxonada ko`z yumibdi. 

Abdurauf Abdurahim o`g`li Fitrat, Cho`lpon singari XX asr o`zbek 

adabiyotining eng yirik namoyondalaridan biridir. Uning hayotiy yo`li va 

ijodiy faoliyati g`oyat murakkab bo`lishiga qaramay, bugun biz uni 

o`zbek xalqining madaniyati taraqqiyotiga katta hissa qo`shgan adib va 

alloma sifatida hurmat bilan tilga olamiz. 

Fitrat 1886 yilda Buxoroda tavallud topdi. U eski maktabda xat-savodini 

chiqargan. Mir Arab madrasasida tahsil ko`rdi, o`zbek va tojik adabiyoti 

namunalarini sevib o`qidi. Diniy va dunyoviy adabiyot namunalarini 

berilib o`qidi, ong va bilimni oshirish choralarini axtardi. Jadidlar harakati 

o`lkada keng qanot yoyishini va tajribali rahbarlarga ega bo`lishi uchun 

ularni rahbarlar iste`dodli yoshlarni Turkiyaga o`qishga yuborishadi. 

Fitrat ham 1908 yilda Istambulga borib, 4 yil davomida ta`lim va tarbiya 

oladi. Uning ijodi shu yerda boshlanadi. Adibni dastlabki mashqlari-

"Sayyohi hindi bayonoti" (1913) nasriy asari va "Sayxa" she`rlar to`plami 

(1910) Istambulda maydonga keldi. Ularda jadidona g`oyalar bilan 

sug`orilgan qarashlar o`z aksini topgan. 1913 yilni oxirida Fitrat 

Turkiyadan qaytib kelganda uning qarindosh - urug`lari hatto tanimay 

qolishgan. O`qishga mullavachcha qiyofasida, salla va chopon kiyib 

ketgan Abdurauf endi batamom yevropacha kiyinib qaytgan edi. Uni 

bunday holatda ko`rganlar orasida: "Esiz, shunday mullavachcha yigit 

to`rt yilda kofir bo`lib qolibdi", deb afsuslanganlar ham bo`libdi. Fitrat 

Turkiyadan ancha ilg`or qarashlar bilan qaytgan edi. Buni ustiga, 1916 

yili milliy - ozodlik harakati, 1917 yilgi fevral inqilobi, oktabr to`ntarishi 

voqealari uning siyosiy - ijtimoiy ongining tez shakllanishga zamin 

hozirladi. 

1923-1924 yillarda Moskvada Sharq tillari institutida tahsil oladi. Fitratni 

ijodiy va ijtimoiy faoliyatining uch davrga bo`lish mumkin. U birinchi davr: 

1908-1918 yillarda «Yosh buxoroliklar» harakatini g`oyaviy programmasi 

bo`lib xizmat qilgan "Munozara", "Sayyohi hindi", "Rahbari najot", "Oila" 

---

kabi asarlarni yaratgan va jadid adabiyotini ko`zga ko`ringan 

arboblaridan biriga aylandi. 1918-1924 yillarni o`z ichiga olgan ikkinchi 

davrda, oktabr voqealariga o`z munosabatini bildirib bordi. Uchinchi davr: 

1925-1937 yillarni o`z ichiga oldi.