Нерв системаси ва сезув органлари. Кушларнинг ва судралиб юрув


бош мия массасига нисбатан 2-3 баробар ортик; булади. Япалоккушларда


Download 27.78 Kb.
bet2/5
Sana04.10.2023
Hajmi27.78 Kb.
#1691906
1   2   3   4   5
Bog'liq
QUSH ICHKI ORGAN

бош мия массасига нисбатан 2-3 баробар ортик; булади. Япалоккушларда
эса куз гав^ари тана массасининг 1-5% ини ташкил келади.
Аксарият кушларнинг кузи монокуляр булади, чунки купчилик
кушларнинг кузлари бошининг икки ён томонига жойлашган. Х,ар к;ай-
си кузнинг куриш майдони 150° га, бинокуляр куриш майдони (иккала
куз билан куриш) эса 30-50° га тенг булади. Япалоккушларда кузлар
бошнинг олд томонида жойлашади ва бинокуляр куришга мослашган.
Кушлар уз улжаларини жуда узок, масофадан кура олади. Масалан, сапсан
лочини 1100 м дан, турумтой эса 800 м дан куради.
Куш кузининг характерли хусусияти шундаки, куз киприкли мускул
таъсирида куз гав^ари шаклини узгартириш йули билан аккомодация
кдпишдан таищари, куз гав\ари \амда тур парда орасидаги масо-
фани узайтириш ва кдскартириш йули билан х,ам аккомодация кдиишга
мослашгандир. Куз гав^ари билан тур парда орасидаги масофа склера
атрофидаги халк.а мускуллар таъсирида узгаради, бу мускуллар к;йс-
к;арганда куз сок;к,асининг шакли узгаради. Шундай кдлиб, кушларнинг
кузи икки томонлама аккомодацияли булади. Кушларда ^аракат-
чан устки ва пастки крвокдан ташк;ари, яна учинчи юмиш пардаси х,ам
бор. Бу парда кузнинг ички (олд томони) томонига бириккан булади.
Эшитиш органи рептилиялардаги сингари ички ва урта кулокдардан
иборат ва куз сингари кушларнинг мух;им ориентация ва алок;а кдлиш
рецептори булиб хизмат кдпади. Чиранок, найи анча яхши ривожланган
булиб, халтачацан тУсик; билан ажралиб туради. Урта кулок; бушлига кен-
гаяди, ягона узанги суяги мураккаб шаклга эга булади ва кушларда катта
улчамли, гумбазсимон ногора пардаси тебранишида фаол иштирок этади.
Ногора парда тери юзасидан чукуррокда жойлашади ва бунга ташк^ эшитиш
йули келиб туташади. Таищи эшитиш йулининг четларида айрим кушларда
(япалок;куш) тери бурмаси х;осил булаци. Бу тери бурмаси таш-к,и
кулок, муртаги \исобланади. Купчилик кушлар катта диапазонда — 30 дан
20 минг Гц, яъни тахминан одамнинг уткирлашган товушига тенг, баъзи
бир турлари 35-50 кГц гача булган ультратовушларни к,абул кдлади.
Кушларнинг щц билиш органи суст ривожланган, чунки деярли
Хамма кушларнинг олдинги мия яримшарларининг х;идлов булим-
лари кичкина булади. Лекин судралиб юрувчиларга нисбатан кушларнинг
бурун бушлиги юзаси кенгаяди, бунинг натижасида ^ид-
лаш эпителийсининг майдони ошади. Бу маълумотлар шуни курса-
тадики, баъзи кушларда (улимтикхурлар, лойхураклар, урдаклар)
эдц билиш органи яхши ривожланган.
Таъм билиш органлари ориз бушлиги, тилнинг шилимшик; парда-
сида жойлашади. Купгина кушлар овк,ат таъмининг ширинлиги,
шурлиги, аччик/шгини била олади.
Хдзм к,илиш системаси. Кушлардаги иссик;к,онлик ва ута \аракат-
чанлик куп микдорда озик, к,абул к,илиш билан таъминланади. Юк,ори
^аракатчанлик, уз навбатида озик, тутиш имкониятини кенгайтиради.
Кушларнинг асосий озик^тутиш органи тумшук хисобланади, фа-
Кат йиртцич кушлар ва уккилар улжаларини бармоклари билан тута-
ди, тумшуги билан улдиради ва булаклайди. Кушларнинг тумшуклари
\ар хил шаклда булиши озик; турига ва уни тутишига боглик;. Маса-
лан, йиртк;ич кушларнинг тумшуги илмок;симон к;айрилган. Донхур
кушларнинг тумшуги донни чукилаб олишга мослашган булиб, ко-
нуссимон шаклга эга.
Хашаротхур кушларнинг тумшуклари ингичка ва узун ёки ялпок,
киррали тишли тумшуклар ва бошкача булади. Хозирги замон к;ушла-
рининг жагларида тишлари булмайди.
Купчилик кушларнинг тили конуссимон булиб, огиз бушлигини
деярли тулдириб туради.
Кушларнинг тили \ам тумшугига Ухшаб озик; хили ва озикланиш
усулига караб турли шаклда булади. Огиз бушлигага судак безларининг
йуллари очилади. Судак озикни эдллайди ва уни ютишни осонлашти-
ради. Баъзи кушларнинг сулагида амилаза ферменти булиб, карбонсув-
лар огиз бушлигида кисман ^азм була бошлайди. Тилнинг орка томо-
нида огаз бушлига номаълум \олда узун, чузилувчан най — кизилун-
гачга очилади (124-расм). Баъзи кушлар (товуксимонлар, каптарсимон-
лар, лочинсимонлар, тутикушлар)нинг кизилУнгачи пастки кисмида
кенгайган жой — жигалдон хосил булади, жигилдонда овкат вак^инча
сакланади. Каптар ва мусичаларда купайиш вак^ида жигилдоннинг ички
деворидаги эпителий хужайралари тез булиниб, «куш сути» деб атала-
диган суюклик ажратади, бу сут билан оналари жужаларини бокдци.
Кушларнинг ошк;озони икки булимдан: безли (proventriculus) ва мускулли
(ventriculus) ошкозондан иборат. Безли ошцозон кизилунгачдан
аник ажралмаган, лекин девори калин ва ферментлар ажратадиган без-
ларга бой булади. Безли ошкозон, айникса, улимтикхур кушларда яхши
ривожланган ва бу ерда озик кимёвий таъсирга учрайди. Мускулли ош-
Козоннинг девори калин булиб, ички юзаси шохсимон каттик кутикула
билан копланган. Мускулли ошкозонда озик механик таъсирлар остида
узгаради. Парчаловчи ферментлар ёрдамида хУлланган озик мускулли
ошкозон деворининг ритмик кискариши натижасида майдаланади. Уни
майдалашда куш ютган тошчалар, шишачалар хам ёрдам беради. Мускулли
ошкозонда 20-30 кг/см2 босим пайдо булади. Шундай килиб, кушларнинг
мускулли ошкозони сутэмизувчиларнинг тишлари каби вази-
фани бажаради. Майда кдлиб парчаланган озик ичак найига утади, хазм
булмаган ва майда-майда колдаклари (соч, пат, суяк, хитин) каттик
гувала холида ошздан чикарилади. Ошкозоности бези, ут пуфагининг
чикариш йуллари Ун икки бармокли ичак бушлигига очилади, бу ичак
билинар-билинмас ингичка ичакка утиб кетади. Ингичка ичак бир нечта
Хал ка хосил килади ва калтагина турри ичакка Утади, тугри ичак эса
клоакага очилади. Ингичка ва турри ичак чегарасида жуфт кУричак Усим-
талари жойлашади. Кушларда йугон ва турри ичак бир-биридан аник
ажралмаган. Клоаканинг устки деворида фабриций халтаси жойлашади.
Бу халта жужаларда яхши ривожланиб, лейкоцитларни ишлаб чикади,
вояга етган кушларда фабриций халтаси редукцияланиб кетади.
Ичак найи усимликхур кушларда узун булади ва гавда узунли-
гидан 10 баробар ошади, африка туякушида эса 20 мартадан оша-
ди. ХашаротхУр кушларнинг ичак найи гавдасига нисбатан 4-6 баробар
ошик булади. Кушларда хазм килиш жадаллиги жуда хам
юкори. Масалан, чумчуклар капалак куртини 15-20 минут, кунгиз-
ни бир соат, донни 3-4 соатда хазм килади. \а зм килиш тезлиги
мускулли ошкозонда озикнинг майдаланиш жадаллиги туфайли фер-
ментларнинг ута фаоллигига боглик-
Кичик кушлар бир суткада еган озикнинг массаси уларнинг гавда
массасининг 50-80% ини ташкил килади. Урта катгаликдаги кушларда
(чурурчук) бу кУрсаткич 15-40% га тенгдир. Майда кушлар овкатсиз 15-
30 соатда, каптарлар 7-9 кунда, йирик бургутлар бир ойда халок булади.
Шундай кдлиб, кушларнинг хазм килиш системасининг характер-
ли хусусиятлари: 1) тишларининг йУклиги; 2) ошкозоннинг безли ва
мускулли ошкозонларга булиниши; 3) орка ичакнинг йугон ва турри
ичакларга булинмаганлиги; 4) фабриций халтасининг булиши ва 5) хазм
кдлиш жадаллигининг юкори булиши хисобланади.

Download 27.78 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling