Нерв системаси ва сезув органлари. Кушларнинг ва судралиб юрув


Download 27.78 Kb.
bet3/5
Sana04.10.2023
Hajmi27.78 Kb.
#1691906
1   2   3   4   5
Bog'liq
QUSH ICHKI ORGAN

Нафас олиш органлари. Кушларнинг нафас олиш системаси бошца
умурткдли хайвонларнинг нафас олиш системаларидан катор хусусият-
лари билан фарк; килади.
Жуфт ташки бурун тешикларидан хаво бурун бушлигига ва хоана-
лар оркали огиз бушлигига тушади. Тилнинг орка томонидан хикилдок
ёриги устки хикилдокк3 (larynx) олиб киради. Хикилдокни ток
узуксимон тогай билан жуфт чумичсимон тогай тутиб туради. Сут-
эмизувчилардан фаркли уларок, кушларнинг устки хикилдоги овоз
аппарата вазифасини утамайди. Хикилдок тогай халкалардан ташкил
топган эгилувчан трахеяга очилади. Трахея, уз навбатида, иккита бронх-
га ажралади ва хар бири упкаларга кириб шохланади. Трахеянинг пастки
кисми ва бронхларнинг устки томони факат кушлар учун хос булган
пастки хикилдок (syrinx)ни хосил килади ва бу сайраш (овоз чикариш)
вазифасини бажаради, бунга ташки товуш пардалари ва ички товуш
пардалари ботиб киради. Махсус сайраш
мускули кискарганда бу пардалар таранг
тортилади (125-расм).
Жуфт упкаларнинг улчами нисбатан
катта эмас, анча зич ва кам чузилувчан,
булар умуртка погонасининг ёни буйлаб
ковургаларга бирикиб туради. Бронхлар
упкаларга кириб, 15-20 та иккиламчи
бронхларга (126-расм) булиниб кетади,
булардан купчилигининг учи берк булади,
бир кисми эса хаво халтачалари билан
туташади. Иккиламчи бронхлар узаро
куп сонли майда парабронхлар билан
кушилади, парабронхлардан куп сонли
бронхиоллар чикади. Айнан бронхиоллар-
да кон кислород билан туйинади. Кушларнинг
упкалари умумий нафас олиш юза-
си судралиб юрувчиларникидан анча ошик
ва сутэмизувчиларнинг упкаси нафас
олиш юзасига солиштириш мумкин. Куш-
ларнинг упкаси билан ^аво халтачалари богланган. Хаво халтачалари
тиник,, девори юща булиб, эластик хусусиятга эга. Хаво халтачалари-
нинг \ажми упка ^ажмидан 10 баробар ошик;. Ток умроваро ва турт
жуфт буйин, кукраколди, кукракорти ва корин \аво халтачалари бор
(127-расм). Хаво халтачалари эса тери остига ва найсимон суякларнинг
ички бушлигига кириб боради.
Нафас олиш акти кукрак кдфасининг кенгайиши ва к;иск;ариши
натижасида юзага келади. Нафас олганда туш умуртк;а погонасидан узок,-
лашади, тана бушлигининг хажми ошади ва \аво халтачалари кенгай-
иб, \авони тортади. Бунда \аво упкадан олдинги \аво халтачаларига
тортилади, ^аво таищаридан трахея, бронхлар орк;али упкага ва
кукракорти ^амда к;орин ^аво халтачаларига боради (127,128-расм-лар).
Нафас чик;арилганда туш умурткр погонаси томон силжийди, тана бушли-
ганинг х;ажми пасаяди ва ички органларнинг босими остида *аво \аво
халтачаларидан сикдб чик^арилади. Кррин \аво халтачасидан кислородга
бой \аво упкага ютилади, олдинги ^аво халтачаларидан трахеяга итари-
либ, кейин таищарига чик;арилади.
Шундай к,илиб, кислород билан туйинган х;аво узлуксиз нафас
олганда \ам, нафас чик;ар ил ганда ^ам упкадан утиб туради, бунга
икки марта нафас олиш дейилади. Харакат вацтида нафас олиш тез-
лашади, масалан, ёввойи урдактинч турганда 1 минутда 10-16 марта
нафас олса, учаётганда 1 минутда 90-120 марта нафас олади.
Хаво пуфакчалари: 1) нафас олишда иштирок этади, лекин \аво
халтачаларида газ алмашинмайди; 2) тана ^ароратини туширади,
чунки совук \аво билан доимо тулдирилиб туради; 3) тананинг со-
лиштирма огирлигини енгиллаштиради; 4) нозик органлар орасида
жойлашиб, уларни ишкдланиб, яллигланишдан саклайди.

Download 27.78 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling