New uzbekistan: innovation, science and education

Ключевые слова: внимание, зрачок, физиологическая основа, рефлекс, познание, процесс
Abstract: the opinions of a physiologist, psychologist, teachers on the development of attention 
of younger schoolchildren and a training exercise for the development of attention are highlighted 
Key words: attention, pupil, physiological basis, reflex, cognition, process
Maktab amaliyotida 6-7 yoshdan 9-10 yoshgacha bo`lgan o`quvchilarni kichik maktab davri 
o`quvchilari deb yuritilishi qabul qilingan. Bu davrning har tomonlama sog`lom o`quvchilarini 
psixikasi bilim olishga yetadigan darajada rivojlanadi. Kichik maktab yoshidagi o`quvchilarning 
muhim xususiyatlaridan biri, ularda o‘ziga xos ehtiyojlarning mavjudligidir. Bu ehtiyojlar o‘z 
mohiyatiga ko‘ra faqat muayyan bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashga qaratilmay, 
balki o‘quvchilik istagini aks ettirishdan ham iboratdir. Shu ehtiyojlar asosida o`quvchning 
o‘z shaxsiy o‘quv qurollariga, dars tayyorlash stoliga, kitob, kiyim qo‘yish javonlariga ega
bo‘lish, kattalardek har kuni maktabga borish istagi yotadi. Ana shu ehtiyoj o`quvchi shaxsining 
shakllanishida, uning ijtimoiylashuvida katta ahamiyatga ega.
Fiziologlarning fikriga ko‘ra, 7 yoshga kelib bolaning katta miya yarim sharlari ma’lum
darajada rivojlangan bo‘ladi. Lekin bu yoshda inson miyasining psixik faoliyatni rejalashtirish, 
boshqarish, nazorat qilish kabi murakkab shakllariga javob beradigan maxsus bo‘limlari hali to‘liq 
shakllanib bo‘lmagan bo‘ladi. Fiziologlarning fikricha, nazorat qilish kabi murakkab shakllariga 
javob beradigan maxsus bo‘limlari hali to‘liq shakllanib bo‘lmasada, kichik maktab davrida 
o`quvchilar, fan asoslarini o‘rganish uchun biologik va psixologik jihatdan tayyor bo‘ladilar.
Psixologlarning fikriga ko`ra, kichik maktab davrida o`quvchilarning fan asoslarini o‘rganishda 
psixik jarayonlardan biri bo`lgan diqqat ham alohida ahamiyatga ega. Diqqat -bu ongimizni bir 
nuqtaga to’plab, ma’lum narsa va hodisalarga faol yo’naltirishimizdir. Diqqat sezish jarayonida, 
idrok qilishda, xotira, hayol va tafakkur jarayonlarida har doim ishtirok etadi. Demak, diqqat 
barcha aks ettirish jarayonlarimizning doimiy yo’ldoshidir. 
Pedagoglarning fikriga ko`ra, maktabga qadam qo`ygan har bir o`quvchining dars davomidagi 
faoliyatga bo`lgan e`tibori aynan o`quvchining diqqatidan boshlanadi, diqqatliroq o`quvchilar va 
diqqatini jamlay olmaydigan o`quvchilar bo`ladi. Bundan ko`rinadiki, diqqatini jamlay olmaydigan 
o`quvchilar o`yin, o`qish, mehnat faoliyatlarida qiyinchiliklarga duch kelishadi. Chunki bularda 
diqqat hali yaxshi rivojlanmagan bo`ladi. Pedagog bunday o`quvchilar bilan diqqatni rivojlantirish 
mashqlari asosida treninglarini tashkil etishi kerak. Quyida kichik maktab davrida o`quvchilarning 
fan asoslarini o‘rganishda diqqatni rivojlantirishga yo`rdam beradigan o`quvchilar uchun qiziqarli 
bo`lgan mashqni tavsiya etamiz: 
Mashqning nomi: Qalam testi - belgilarrni tuzatish
Mashqni o`tkazishdan maqsad: o`quvchilarning muayyan narsalarga diqqatini jamlay olish 
qobiliyatini aniqlash 
Mashqning o`tkazilishi: 
1. 
Turli gemetrik figuralar rasmi tushirilgan, so`ng bitta-bitta kamaytirilib borilgan 
ko`rzamalar tayyorlash;
2. 
Diqqatini jamlay olmagan o`quvchilarni tanlab olish;
3. 
Tanlab olingan o1quvchilarni bir qator qilib o`tkazish;
4. 
Ko`rgazmalarni navbatma-navbat namoyish etish;
5. 
O`quvchilardan qaysi figurani yo`qligini so`rab borish;
6. 
Aniqlik kiritish uchun o`quvchilarga bir daqiqa beriladi.

---

22