Neyropsixologiya va miya haqidagi fanlar Neyropsixologiya nimani o'rganadi

HPF ning ijtimoiy xarakteri. A. R. Luriya ­shakllangan psixikaning mazmuni va darajasi u ­yoki bu shaklda mavjud bo'lgan hayot sharoitlari bilan belgilanishini printsipial jihatdan muhim deb tan oldi ­. Shunday qilib, jamiyatdan tashqarida o'sayotgan bolalar ­HMFni o'zlarining inson qiyofasida umuman olmaydilar. Bu hayvonlar tomonidan tarbiyalangan taniqli Mawgli bolalarida aniq ko'rinadi.
Yetuk miyada eng ko'p ifodalangan HMFlar aniq ­, dinamik bo'lsa-da, lokalizatsiyaga ega (bu kontseptsiya quyida batafsilroq muhokama qilinadi) va shuning uchun ma'lum mahalliy (fokal) miya lezyonlarida bezovtalanishi mumkin. Mahalliy lezyonlarda HMF kasalliklarining neyropsixologiyasi ­eng katta e'tirof va taqsimotni oldi. Ba'zan u umuman neyropsixologiyaning sinonimi sifatida ishlatiladi. Neyropsixologiyaning boshqa sohalariga kamroq e'tibor beriladi ­. Shunday qilib, me'yorning ­neyropsixologiyasi va ruhiy kasallikning neyropsixologiyasi etarlicha o'rganilmagan, garchi yaqinda bilimlarning yangi, integrativ sohasi - neyropsixiatriyani shakllantirish tendentsiyasi kuzatilgan. Rivojlanishning ­neyropsixologiyasi (bolalik) va qarilik neyropsixologiyasi ham faol rivojlanishning boshida .
neyropsixologiyasining eng katta tarqalishi va hajmi ­ularning eng tez-tez uchraydiganligi va ularning oqibatlari eng aniq ekanligi bilan izohlanadi. Ularning misoli asosida ob'ektiv ravishda, vizual tekshirish asosida, ­miyaning ma'lum bir qismi shikastlanganda qaysi funktsiya buzilgan yoki hatto yo'qolganligini ro'yxatga olish mumkin. Mahalliy miya lezyonlari sohasidagi bunday kuzatishlar neyropsixologiyaning alohida ilmiy fan sifatida rivojlanishining boshlanishi bo'lib xizmat qilgani ­bejiz emas .­
Yuqoridagi bo'limlarning har birida neyropsixologiya ­HMFning quyidagi xususiyatlarini o'rganadi: psixologik tuzilish; miya lokalizatsiyasi (mavzu); har xil turdagi buzilishlar; tiklanishni tuzatish tamoyillari va usullari.
neyropsixologiyaning poydevori deb atash mumkin . ­Aynan shu narsa ­miyaning turli mintaqalarining funktsional ixtisoslashuvini tabaqalashtirilgan tarzda o'rganishga yoki boshqacha aytganda, mahalliylashtirish nazariyasini ishlab chiqishga olib keldi.
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, neyropsixologiyaning ilmiy qiziqish markazi ­miya yarim korteksidir - uning eng yuqori darajalari va eng avvalo, uning individual zonalari qanday ixtisoslashuvga ega. Shu ma'noda urush o'ziga xos, o'z-o'zidan paydo bo'lgan tajriba bo'lib chiqdi, bu deyarli sog'lom yoshlarda bosh suyagi yaralarining ulkan materialini keltirib chiqardi . Ushbu fojiali holat nafaqat hisob-kitob qilish, balki ­miyaning aniq qayerda shikastlanganini o'z ko'zingiz bilan ko'rish va bu holatda qaysi funktsiyaning "tushilishini" aniq aniqlash imkonini berdi. Bunday yaralarning juda ko'p sonini o'rganish bo'yicha ishlarni ­A. R. Luriya va uning shogirdlari ­- quroldoshlari olib borishgan. Olingan natijalar ilm- fanimizni yuqori bosqichga olib chiqdi. Ushbu tadqiqotlarning eng muhim natijasi ­turli xil HMFlarning lokalizatsiyasi haqidagi ishonchli ma'lumot bo'lib , u nevrologiya klassiklarining (L. Brock, K. Wernicke va boshqalar) yagona topilmalarini tasdiqladi, mahalliy HMFlar, ya'ni bo'lishi mumkin. nafaqat miya, balki uning ma'lum bir sohasi hisobidan amalga oshiriladi .


3-bob

Ijtimoiylik belgisiga ega bo'lgan barcha HMFlar ­insonga tug'ilishdan boshlab berilgan elementarlar asosida olinadi. Bu barcha rivojlanish yo'nalishlariga taalluqlidir: 1) barcha tirik mavjudotlar (filogeniya ­); 2) insoniyat (antropogenez); 3) individual shaxs ( ­ontogenez). WPFga nisbatan asosiylar;

- shartsiz refleksli faoliyat ( ­oyoq, qo'llarning tug'ma harakatlari, ushlash refleksi va boshqalar);
- analizatorlar yordamida odamga tabiatan berilgan sezgilar (tug'ma): ko'rish, eshitish, ­taktil, ta'm, hid bilish.
Ma'lumki, analizator quyidagilardan iborat: retseptor ( ­analizatorning periferik qismi); qabul qilingan ma'lumotni retseptordan ­miya yarim korteksining tegishli sohasiga o'tkazadigan nerv yo'li (neyron) ; ­analizatorning neyrosensor qismi, ya'ni. miyaning retseptordan keladigan nerv yo'li tugaydigan joylari ­(9,10, 11-rasm, rang inc.). Umumiy psixologiya terminologiyasiga ko'ra, bu sezgilarni lokalizatsiya qilish sohalari .
To'g'ridan-to'g'ri analizatorlar tomonidan ta'minlangan sezgilar ustida ­, yanada murakkab faoliyat turlari qurilgan ­. U yoki bu analizatorga asoslangan faoliyat majmuasi odatda ­nöropsikologiyada modallik deb ataladi .
Ma’lumki, ontogenez qonuniyatlari ­filogenez va antropogenez qonuniyatlarini takrorlaydi. Tashqi muhit ta'siriga ruhiy reaktsiyaning ­eng elementar turi ­sezgi bo'lganligi sababli, dastlab inson bioturiga mansub bo'lgan bola ham ushbu elementar aqliy funktsiyaning ustunligi bilan belgilangan davrni o'tishi kerak . ­Aks holda modalliklar shakllanmaydi.
Dunyoning ba'zi predmetlari va oddiy hodisalari, ­asosan, modalliklardan birida o'zlashtirilishi mumkin, masalan, xushbo'y, ta'm, teginish, eshitish yoki ingl. Biroq, HMF ning har xil turlarining aksariyati polimodaldir , ya'ni. o‘zaro bog‘langan turli ­uslublarning birgalikdagi ishtirokini talab qiladi. Shu munosabat bilan, bolaga turli xil his-tuyg'ularni va ulardan kelib chiqadigan murakkabroq reaktsiyalarni keltirib chiqaradigan turli xil ­qo'zg'atuvchilar bilan ta'minlanishi maqsadga muvofiqdir. Inson psixikasining modal tashkil etilishining bu xususiyati bolaga mazmuni , shakli, o'lchami va funktsiyasi jihatidan juda xilma-xil bo'lgan o'yinchoqlar nima uchun kerakligini tushuntiradi , shuningdek, nega uning ­tsivilizatsiya, atrof-muhit nuqtai nazaridan to'liq huquqli bo'lib qolishiga hissa qo'shadi . tezroq va to'g'ri rivojlanish uchun. Xuddi shu sababga ko'ra, ontogenezning ­dastlabki davrida sensorli his-tuyg'ularga bo'lgan ehtiyoj - ­bolaga yaqin odamlar bilan teginish ("tutqichlarni oling", uni quchoqlang, ­beshikka qo'ying, har kuni yuving, havo vannalariga ta'sir qiling) , va hokazo) ko'proq tarafdorlarini orttirmoqda, garchi yaqin o'tmishda bunday xatti-harakatlarni deyarli taqiqlash keng targ'ib qilingan bo'lsa-da, unga bolani "erkalamaslik kerak , muomala qilishga odatlanish kerak" degan haqiqat turtki bo'lgan . ­neyropsixologiya nuqtai nazaridan, bunday yondashuv oqlanmaydi.
, ta'm, eshitish va ko'rish sezgilarining ahamiyatini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi . Ular mos keladigan modallikni tashkil etuvchi ­, uni boyitib, yanada nuances qiladigan yanada murakkab, yuqori strukturaviy funktsiyalarni rivojlantirish uchun ajralmas boshlang'ich rol o'ynaydi .­
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, modalliklar orasida ierarxiyada eng yuqori o'rinni eshitish va ko'rish egallaydi.Ular bir- biri bilan chambarchas bog'langan va shu bilan birga bir-biri bilan raqobatbardoshdir. Bu shuni anglatadiki, ular har ikkalasi ham muhim va, qoida tariqasida, insonning yuqori aqliy faoliyatida birgalikda rol o'ynaydi , lekin faoliyatning ayrim turlarida biri ­etakchi (dominant), boshqalarida esa ikkinchisi. Masalan, og'zaki nutq doirasida asosiy rol eshitish modalligiga ­, yozma nutq doirasida esa vizualga tegishli. Og'zaki sohada ­vizual modallik tobora ko'proq eshitishni almashtirmoqda. Fikrni ­yozma ravishda ifodalashning tobora ko'proq yangi usullari, xususan, turli xil ­kompyuter texnologiyalari bilan ta'minlangan. Bolalar tovushli nutq dunyosidan ko'ra vizual-virtual dunyoni afzal ko'rishlari aniq. Shubhasiz, bu tendentsiya kelajakda yanada to'liq ifodalanadi; qonuniy deb tan olinishi kerak. Shunga qaramay, og'zaki nutq mavjud ekan, nutq faoliyatining eshitish "kanalini" rag'batlantirish pedagoglar, psixologlar, ota-onalar ­va ommaviy axborot vositalarining eng muhim vazifasidir . Hech bir modallik unga ajratilgan tabiiy potentsialni to'liq tugatmasdan boshqasiga "yo'l bera olmaydi" . Idrokning vizual ­turi ustun bo'lgan taqdirda ham, idrokning eshitish turi uzoq vaqt davomida aqliy faoliyat tarkibida juda muhim bo'lib qoladi ­va ba'zi harakatlarda u etakchi bo'ladi.