Нигоҳида тошкент — 2003

 
ФОЙДА ОРҚАСИДАН ҚУВМАЙДИГАНЛАР ҲАМ БОР 
 
Ривожланган бозор иқтисодиёти шароитида фойда олиб 
ишлаш ҳар қандай фаолиятнинг асосини ташкил этади. 

---

Тошпўлат Раҳматуллаев. Америка журналист нигоҳида 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
29 
29
Жумладан, оммавий ахборот воситалари ҳам ўзини-ўзи маблағ 
билан таъминлашни, кучли рақобат шароитида ишлашни ҳар 
кун, ҳар дақиқа ёдда сақлашига тўғри келади. Шу билан бирга, 
АҚШда фойдадан бошқа юксак қадриятларни назарда тутиб 
фаолият юргизаётган ахборот воситалари ҳам мавжуд. Бу ерда 
биз нотижорат радио ва телевидениени назарда тутмоқдамиз. 
Мамлакатдаги 11500та радиостанциясининг 1600тадан 
кўпроғини нотижорат станцияси ташкил этади. Яъни уларнинг 
реклама ёки тижорий материаллар бериши тақиқланади. 
Телекомпанияларнинг умумий сони 1500та бўлиб, улардан 350 
таси фойда олмасдан ишлаётган нотижорат телевидениелардир. 
Сўнгги 
йигирма 
йил 
давомида 
жамоатчилик 
телевидениелари мислсиз ривожланганлигини кузатиш мумкин. 
Уларнинг бюджети билан янгиликларни ёритишда, дам олиш ва 
маърифий дастурларни тайёрлашда эришган юксак савиясини 
таққослаб, 
жуда 
катта 
сифат 
ўзгаришларини 
қўлга 
киритганлигини уқтириш жоиз. Шуниси диққатга сазоворки, 
Америкадаги энг йирик телевизион тармоқ бу — Пи-би-эс бўлиб, 
унинг таркибига дастурлар билан ўзаро алмашиб турувчи 280дан 
ортиқ станциялар киради. Бу ерда болалар кўрсатувлари, ўқув 
теледастурлари, ҳужжатли фильмлар катта маҳорат билан 
тайёрланиб, томошабинларга узатилмоқда. Концерт залларидан, 
опера театрларидан санъат дурдоналарини тўғридан-тўғри, 
бепул 
кўрсатилиши 
ҳам 
нотижорат 
телевидениесининг 
ютуғидир. 
Биз ана шундай жамоатчилик телевидениеларидан бири — 
Пи-би-эс тармоғига кирувчи WGBH телестанциясида бўлдик. Бу 
ерда ҳам кўрсатувлар тайёрлашда бошқа жамоатчилик 
телевидениелардагидек фойда ва даромадни ўйламасдан, 
қилаётган ишлари аҳолига қанчалик кераклигини инобатга 
олишади. Улар бошқа телекомпаниялар қўл урмайдиган 
кўрсатувлар тайёрлайди. Жумладан, WGBHда махсус техник 
воситалардан фойдаланиб, кар-соқовлар ва кўзи ожизлар учун 
дастурлар ҳозирланмоқда. 

---

Тошпўлат Раҳматуллаев. Америка журналист нигоҳида 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
30 
30
Рекламаси бўлмаса, пулли хизмат кўрсатилмаса, телестанция 
қаердан маблағ топаркан, деган савол билан қизиқдик. Тўғри-да, 
замонавий техника воситалари, жиҳозлар, ҳашаматли бинонинг 
ўзи қанча туради? Бунинг устига бино қурилган ер участкасининг 
нархи жуда баландлигини, ходимларнинг маошини ҳисобга 
олсак, анчагина маблағ зарурлиги аён бўлади. Бизга 
айтишларича, хусусий жамғармалар, корпорациялар, алоҳида 
шахслар бундай телевидение кераклигини англаган ҳолда, унга 
маблағ ўтказиб туришар экан. Умумий харажатларнинг фақат 15 
фоизи давлат томонидан қопланиб туриларкан. 
WGBH телестанциясида яна бир ибратга лойиқ ҳолат 
диққатимизни ўзига тортди. Унинг биносига кираверишда 
мармар деворга ана шу бинони қуришга ўз маблағидан хайрия 
қилган корхона, ташкилот алоҳида шахсларнинг номлари 
(хайрия суммаси кўрсатилган ҳолда) ёзиб қўйилган. 
Қўшма Штатлар учун умуман янги бўлган, ўз дастурларининг 
бошқаларга ўхшамаслиги билан ажралиб турадиган ижтимоий-
сиёсий кабелли телетармоғ — Си-СПЕН фаолияти билан ҳам 
танишдик. Бу ҳақда бизга унинг ходимлари Маура Пирс ва Сино 
Миробшоев 
батафсил 
гапириб 
беришди. 
Кабелли 
телевидениенинг таркибий қисми сифатида 1977 йилда ташкил 
топган бу телетармоқ хусусий, нотижорат ТВ ҳисобланади. У 
жамият учун муҳим бўлган барча воқеаларни тўғридан-тўғри 
олиб кўрсатади. Конгресс мажлислари, президент ва Давлат 
котибининг чиқишлари, умуммиллий аҳамиятга эга бўлган 
масалалар муҳокама этиладиган съездлар, йиғилишлар, баҳсу 
мунозаралар 
бошидан 
охиригача 
намойиш 
этилади. 
Телевидениенинг ўзи бу жараёнга умуман аралашмайди, ҳеч 
нарсани 
шарҳламайди. 
Томошабиннинг 
ижтимоий-сиёсий 
масалалар бўйича, сиёсатчиларнинг мавқеи хусусида ўзи хулоса 
чиқариши учун имкон берилади. Масалага бундай ёндошув бошқа 
телеканаллар томонидан энг ёрқин ва муҳим деб саналган 
воқеалар ёритилаётган бир вақтда, Си-СПЕН фуқароларга ўз 
ҳокимият органлари қандай ишлаётганлиги ҳақида тўла хулоса 

---

Тошпўлат Раҳматуллаев. Америка журналист нигоҳида 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
31 
31
чиқаришга имкон яратмоқда. Маълумотларга кўра унинг 80 млн 
томошабини бор экан. 
Ушбу телетармоқнинг йиллик харажатлари 35 млн доллар 
бўлган ҳолда унга федерал ёки маҳаллий бюджетдан маблағ 
сарфланмайди. Унга кабелли телевидение компаниялари маблағ 
ўтказиб туришади. Чунки Си-СПЕН уларга ўз кўрсатувларини 
кабель тармоғи орқали намойиш этиш имконини беради. Ҳар бир 
томошабин 
кабелли 
телевидениедан 
фойдаланиш 
учун 
тўлайдиган 30-50 доллардан 5 центи Си-СПЕНга ўтказилади. 
Энди WUST-1120 АМ радиостанцияси фаолияти хусусида 
қисқача тўхталмоқчи эдим. У хусусий бўлиб, нотижорат 
радиостанциялар сирасига кирмаса ҳам ўзига хос томони бор. 
Вашингтон шаҳридан унча узоқ бўлмаган Фоллз-Чэрч (Виржиния 
штати)да жойлашган WUST-1120 АМ фақат техник ходимлардан 
иборат радиостанциядир. Вашингтон ва унинг атрофида 
яшаётган кичик этник гуруҳ вакиллари — африкаликлар, 
хитойликлар, филиппинликлар, испан тилида сўзлашувчилар ўз 
эшиттиришларини ўзлари тайёрлаб, ушбу станция орқали 
эфирга узатишади. Бунинг учун эшиттириш тайёрлаганлар 
радиостанцияга ҳақ тўлашади. Кучли рақобат шароитида барча 
кичик этник гуруҳларнинг ахборот олиш эҳтиёжини умуммиллий 
даражада қондириш мураккаблиги сабабли бу гуруҳларнинг 
ўзига 
тўқ 
намояндалари 
ўша 
ҳудудда 
яшаётган 
ватандошларининг кечаётган воқеалардан хабардор бўлиб 
туришини кўзлаб, радиостанцияга маблағ ўтказиб туришади. 
Буни қарангки, бу ерда ҳамма манфаатдор — радиостанция эгаси 
ва ходимлари ҳам, эшиттириш тайёрловчилар ҳам, кичик этник 
гуруҳ жамоалари ҳам.