Nivelirlash tarmoqlarini korrelatlar usulida tenglash

III. Tenglash hisoblarining mazmun mohiyati va ularni bajarish tartibi

Qo’yilgan masala o’z tarkibiga quyidagilarni oladi:

• 
  tenglash hisoblari natijasida tugun nuqtadagi reperlar otmetkalarining eng ishonchli qiymatlarini aniqlash;
  
• 
  nivelirlashning aniqligini baholash.
  

Buning uchun bir kilometr nivelir bilan yurishga to’g’ri keladigan o’rta kvadratik xatolikni va 3 va 1 reperlarning tenglangan otmetkalari ayirmasining o’rta kvadratik xatoligini hisoblab topish kerak bo’ladi.
Tenglashdagi hisoblash ishlarining ketma-ketligi muayyan masalani, ya'ni uchta tugun nuqtadan iborat bo’lgan nivelirlash tarmog’ini tenglash tartibida o’z ifodasini topadi.
Talabalar berilgan variantdagi masalani yechish borasida namunada keltirilgan tartibni saqlagan holda hisoblash ishlarini 2 bosqichda amalga oshirishlari shart.
Quyida muayyan tenglash masalasini yechish tartibini keltiramiz:


3.1. Tarmoqdagi shartli tenglamalar sonini (r) aniqlash.
r=P+M-1
Bu yerda Р – yopiq poligonlar soni;
М – tayanch markalar soni.
Ko’rilayotgan masala uchun
r=2+3-1=4
Shartli tenglamalr sonini ortiqcha o’lchovlar soniga nisbatan ham aniqlash mumkin, ya'ni barcha o’lchovlar sonidan, uchta (1,2 va 3) reperning balandligini aniqlash uchun zarur bo’lgan o’lchovlar sonini ayirsak r kelib chiqadi.
r=7-3=4
Barcha shartli tenglamalar mustaqil bo’lishi, ya'ni ularning biri ikkinchisining natijasidan hosil bo’lmasligi kerak.
Ko’rilayotgan masalada ikkita yopiq poligon va ikkita shartli tenglamalar beriladi. Qolgan ikkita shartli tenglamialar 89 markadan 63 va 107 markalarga tomon nivelir bilan yurishlar uchun tuziladi.
3.2. Tuzatilmalarning shartli tenglamalarini tuzish.
Yopiq poligonlar uchun shartli tenglamalar sxemada ko’rsatilgan yurgich yo’nalishlarini inobatga olgan holda tuziladi, chunki ular tuzatmalarning ishoralari va poligonlardagi otmetkalar bo’yicha bog’lanishsizliklarni to’g’ri topishga xizmat qiladi.
Berilgan markalar oralig’idagi nivelir bilan yurishlarning shartli tenglamalarini eng qisqa yo’llar bo’yicha tuzish maqsadga muvofiq, bu o’z navbatida hisoblash hajmini kamaytirishga xizmat qiladi.
Tuzatmalarning shartli tenglamalarini tuzatayotganda quyidagi mulohazalarga tayanish tavsiya etiladi.
Agarda o’lchashdan nisbiy balandliklar xatosiz bo’lganda, berilgan chizmaga binoan nivelirlash tarmog’ida quyidagi shartli tenglamalar (1) orqali ifodalangan geometrik shart bajarilgan bo’lar edi: