Niyazova n. A, Ximmataliyev d. O

orqali yangi jadvallar tuzish 

---

74 
2.12-rasm. 
Bunda ham yuqoridagi kabi muloqot darchasida o’zaro aloqa o’rnatilishi 
zarur bo’lgan MB tanlab olinadi. 
MUHOKAMA UCHUN SAVOLLAR. 
1. Ma’lumotlar bazasi nima? 
2. MB ni yaratishda qanday shartlarni hisobga olish mumkin? 
3. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi nima? 
4. MB modellarining qanday turlari mavjud?
5. MBBT qanday modullardan tashkil topgan? 
6. Microsoft Access dasturida MB qanday tuzilishga ega? 
7. MS Access da maydonlarning qanday turlari mavjud? 
8. MS Accessning ish darchasini ta’riflang? 
9. MS Accessda qanday usullar bilan obyektlar tuzish mumkin? 
10. MB da "So’rov" tashkil qilishning usullari? 
 
 
 
 
 
 
 

---

75 
III BOB. KOMPYUTЕR TARMOQLARI. 
 
3.1-§.Kompyutеr tarmoqlari va tarmoq tеxnologiyalari. 
Kompyuter 
tarmoqlari 
tushunchasi 
kompyuter 
texnologiyalari 
evolyutsiyasining mantiqiy natijasi edi. Shiddat bilan o'sib borayotgan 
ma'lumotlarning hajmini tezkor tahlil qilish zarurati ma'lumotlarni tarqatish va 
saqlash, kompyuter tarmoqlarida taqdim etiladigan uzatish jarayonida kompyuter 
texnologiyalaridan foydalanishning paydo bo'lishiga olib keldi. 
Kompyuter tarmog'i-bu ma'lum bir raqamning kombinatsiyasi aloqa 
liniyalaridan foydalanadigan kompyuterlar, ularda ishlaydigan foydalanuvchilar 
umumiy axborot resurslarini baham ko'rishlari, shuningdek, oraliq saqlash 
vositalariga murojat qilmasdan bir-birlari bilan ma'lumot almashishlari mumkin. 
Kompyuter tarmoqlarini ularning geografik joylashishi, masshtabi hamda 
hajmiga qarab 3 turlarga ajratish mumkin: Lokal, mintaqaviy va global tarmoq. 
Lokal tarmoq-bir korxona yoki muassasadagi bir nechta yaqin binolardagi 
kompyuterlarni o‘zaro bog‘lagan tarmoq. 
Lokal tarmoqni yaratish sizga bir qator muammolarni hal qilishga imkon 
beradi: 
- saqlanadigan va uzatiladigan ma'lumotlarning hajmini oshirish bilan ko'p 
sonli kompyuterlarni birlashtirish; 
- kompyuter texnologiyalaridan foydalanish samaradorligini va butun 
axborotni qayta ishlash tizimining ishonchliligini oshirish; 
- katta ma'lumotlarga kirishni sezilarli darajada soddalashtirish muassasa 
asoslari. 
Alohida joylashgan kompyuterlarni birlashtirish o'nlab, yuzlab va minglab 
kilometrlik masofa deyiladi WAN (ingliz tilida Wide Area Network). Bunday 
holda, turli muassasalar, vazirliklar, davlatlar va hatto qit'alarni qamrab oladigan 
yagona axborot makoni yaratiladi. Global tarmoqlar tufayli quyidagi muammolarni 
hal qilish mumkin: 

---

76 
- pochta orqali yuboriladigan xat-xabarlarning hajmini kamaytirish faqat 
matnli, balki grafik, ovozli ma'lumotlar; 
- ma'lumot almashishning yuqori samaradorligiga erishish uzoq masofalar; 
- foydalanuvchilarga yirik idoraviy, davlat va xalqaro axborot resurslaridan 
foydalanishni ta'minlash. 
Foydalanuvchi biron bir kompyuter tarmog'ida ishlashini mos keladigan 
apparat va dasturiy ta'minot bilan qo'llab-quvvatlaydi, bunda tarmoq jismoniy va 
mantiqiy darajada amalga oshirilishi kerak. Fizik qatlam-kompyuter tarmog'ining 
alohida tugunlari o'rtasida aloqa liniyalarini tashkil qilish. Mantiqiy daraja 
tarmoqdagi kompyuterlarning o'zaro ta'siri qoidasini belgilaydi. 
Mahalliy tarmoqlarning ikkita asosiy turi mavjud. Birinchi turi bir darajali yoki 
teng kuchli tarmog'i (3.1-rasm). 
3.1-rasm. Bir darajali lokal tarmoq. 
Bir darajali" tarmog'ni yaratish eng oson va arzon. Shunga qaramay, u o'z 
foydalanuvchilariga kerakli ma'lumotlarga, shu jumladan Internetga kirish uchun 
zarur bo'lgan barcha narsalarni taqdim etishga qodir. Bunday tarmoqning asosiy 
xususiyati shundaki, uning har bir ishtirokchisi-ish stantsiyasi o'z kompyuterining 
ma'muri kabi huquqlarga ega va ishlaydi. Bu shuni anglatadiki, faqat u o'z 
kompyuteriga kirishni nazorat qila oladi va faqat u umumiy manbalarni yaratishi 
va ularga kirish qoidalarini aniqlay oladi. Bir tomondan, bu tarmoqni yaratishni 
juda osonlashtiradi, boshqa tomondan, bunday tarmoqni boshqarish sabab bo'ladi, 
ayniqsa tarmoq ishtirokchilari soni 25-30 dan oshganda juda ko'p muammolar 
bo’lishi mumkin. 
Ikkinchi turdagi LC-bu ajratilgan serverga ega bo'lgan tarmoq yoki "Mijoz-
server" tarmog'i (3.2-rasm) tarmoqning eng ko'p talab qilinadigan turi bo'lib, uning 

---

77 
asosiy ko'rsatkichlari ma'lumotlar uzatish tezligi va xavfsizlik darajasi hisoblanadi. 
Mahalliy tarmoq ishlashi va boshqa resurslarni ta'minlaydigan kompyuterga server 
deyiladi, boshqalarning fayl yoki printer manbalariga kirish esa mijoz deb ataladi, 
ish stantsiyasi-foydalanuvchi ishlayotgan tarmoqqa ulangan shaxsiy kompyuter. 
Ish stantsiyalariga qo'shimcha ravishda, tarmoqda foydalanuvchilar ishlashi 
taqiqlangan kompyuterlar ham bo'lishi mumkin. Ushbu kompyuterlar faqat LC 
ishlashini ta'minlaydi. Serverda foydalanuvchi va tarmoq manbalarini boshqarish 
tizimi o'rnatilgan bo'lishi kerak. Ushbu kompyuter ideal ravishda faqat tarmoqni 
saqlash uchun javobgardir va boshqa hech qanday vazifa bajarilmasligi kerak. 
Ushbu server domen boshqaruvchisi deb nomlanadi. Bu tarmoqning eng muhim 
ob'ekti, chunki, butun tarmoqning ishlashi unga bog'liq. Shuning uchun ushbu 
server uzluksiz quvvat tizimiga ulangan bo'lishi kerak. Bundan tashqari, odatda 
ikkinchi darajali domen boshqaruvchisi deb nomlanadigan takroriy server mavjud. 
3.2-rasm. "Mijoz-server" mahalliy tarmoq turi. 
Mintaqaviy 
tarmoqlar–mamlakat, 
shahar, 
va 
viloyatlar 
darajasida 
kompyuterlarni va lokal tarmoqlarni maxsus aloqa yoki telekommunikasiya 
kanallari orqali o‘zaro bog‘lagan tarmoq. 
Global tarmoqlar–o‘ziga butun dunyo kompyuterlarini, abonentlarini, lokal 
va mintaqaviy tarmoqlarini telekommunikatsiya (kabelli, simsiz, sun’iy yo‘ldosh) 
aloqalari tarmog‘i orqali bog‘lagan yirik tarmoq.