Niyazova n. A, Ximmataliyev d. O

Shaxsiy kompyuterning asosiy tarkibiy qismlari. 
Birinchi shaxsiy kompyuterlar o`tgan asrning 70-yillarining o`rtalarida paydo 
bo`lgan. Bular “Altair 8800”, “TRS-80 PC”, “PET PC” va “Apple” lardir. 
Mashhur Microsoft firmasining yaratuvchisi va boshlig`i bo`lgan Bill Geyts 
“Altair” shaxsiy kompyuter (ShK) uchun birinchi bo`lib BASIC tilining 
interpretatorini yaratdi. Natijada bu kompyuterlar, avval faqat o`yinlar uchun 
mo`ljallangan edi. Shu bilan birga foydalanuvchilar tomonidan biznesda va 
murakkab bo`lmagan muhandislik hisob–kitoblarida ham ishlatib kelingan. 1981 
yilda IBM firmasi o`ziga xos ShK variantini yaratdi va u IBM PC deb nom oldi. 

---

16 
Bu kompyuter juda ko`p ishlab chiqarila boshladi va jahonda ShK larning 
standartiga aylandi. 
Shaxsiy kompyuterlar quyidagi qurilmalardan tashkil topgan: 
 sistema bloki; 
 monitor; 
 klaviatura; 
 «sichqoncha»; 
 tashqi qurilmalar. 
Sistema bloki–ShK asosiy qismi hisoblanadi. U kompyuterning 
asosiy tarkibiy qismlari joylashgan holatdan iborat. U bilan klaviatura, 
sichqoncha va monitor ulangan. Tizim bloki ichida kompyuter 
tizimining asosiy tarkibiy qismlari: protsessor, operativ xotira, ona 
plata, kengaytirish kartalari, saqlash moslamalari mavjud. 
Protsessor-Markaziy ishlov berish birligi-CPU kompyuterning 
asosiy hisoblash elementi. Protsessor arifmetik hisoblarni bajarish va 
ishlov berish uchun javobgardir. Tizimdagi ma'lumotlar, shuningdek, 
kompyuter texnikasining ishlashini boshqaradi. Protsessor dastur 
tomonidan taqdim etilgan algoritmga muvofiq ketma-ket ravishda 
arifmetik amallarni xotiradan yuklangan ma'lumotlar bilan bajaradi. 
Protsessorning asosiy xususiyatlari uning qo'llanilishini va ish faoliyatini 
tavsiflovchi bir qator ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi. Ishlash ko'rsatkichlariga 
quyidagilar kiradi: yadrolar soni, soat tezligi, kesh hajmi, tizim avtobusining 
chastotasi va multiplikatori, protsessor hajmi. Qo'llanish ko'rsatkichlari 
quyidagilardan iborat: protsessor rozetkasi va protsessor arxitekturasining 
xususiyatlari. 
 
Yadro soni. Protsessor yadrosi kristal bo'lib, uning ustiga elektron 
sxemalar amalga oshiriladi, bu esa arifmetik hisoblarni amalga oshirishga imkon 
beradi, protsessor ko'p yadroli bo'lishi mumkin, bu holda bir nechta ulangan 
yadrolar bitta korpusda yoki bitta chipda amalga oshiriladi. Protsessor qancha 
yadroga ega bo'lsa, shuncha katta bo'ladi. U bir vaqtning o'zida bir qator 
1.3-rasm.
1.2-rasm 

---

17 
operatsiyalar sonini yo'qotmasdan bajarishi mumkin. Shaxsiy kompyuterlar uchun 
bitta yadroli protsessorlar endi mavjud emas. Hozirgi bosqichda shaxsiy ish 
stantsiyalari 2-8 yadroli protsessorlar bilan jihozlangan, maxsus tizimlar uchun 32 
yadrogacha bo'lgan protsessorlar ishlab chiqilgan. Ko'p yadroli protsessorlardan 
foydalanganda ishlashning o'sishi dasturiy ta'minotni bajarishda sezilarli bo'lib, 
ular rivojlanish bosqichida bir vaqtning o'zida bir nechta operatsiyalarni parallel 
ravishda bajarish imkoniyatiga ega. 
 
Soat chastotasi. Protsessorning soat tezligi protsessor vaqt birligiga 
bajaradigan 
operatsiyalar 
sonini 
tavsiflaydi. 
Soat 
chastotasi 
ko'pincha 
protsessorning ishlashini tavsiflash uchun ishlatiladi, ammo bir xil soat 
chastotasidagi turli xil ishlab chiqaruvchilarning protsessorlari turli tezliklarda 
ishlaydi, chunki turli xil omillar va me'moriy xususiyatlar tufayli ular bir siklda 
ko'proq operatsiyalarni bajaradilar. 
Kesh hajmi. Protsessor keshi-bu protsessor qayta ishlangan ma'lumotlarga 
kirish imkoniyatiga ega bo'lgan yuqori unumdorlikdagi xotira. Protsessor 
tomonidan talab qilinadigan operativ xotiradan ma'lumot avval keshga yuklanadi. 
Kesh hajmi juda cheklangan, shuning uchun faqat tez-tez ishlatiladigan 
ma'lumotlar odatda keshga yuklanadi. Kesh qanchalik katta va tezroq bo'lsa, 
protsessor tezroq ma'lumotga ega bo'ladi, shuning uchun tizimning ishlashi ko'p 
jihatdan kesh xotirasiga bog'liq. Protsessor keshi 3 darajaga bo'lingan. Birinchi 
darajali kesh eng tezkor, ammo ayni paytda eng kichik hajmga ega. Ikkinchi 
darajali kesh o'rtacha tezlikda va hajmi birinchi darajadan kattaroqdir. Layer 3 
keshi eng sekin va hajmda. "Sekin" tushunchasi bu erda shartli va faqat bu 
darajalarni bir-biri bilan taqqoslash uchun berilgan, chunki protsessor keshi RAM 
tezligiga nisbatan juda katta. Protsessor keshining hajmi uning narxiga sezilarli 
darajada ta'sir qiladi. 
CPU rozetkasi. Protsessor rozetkasi-bu protsessor jismonan ulanadigan joy. 
Soket tipidagi protsessorlar sinflarga birlashtirilgan, bir xil ona plataga o'rnatilishi 
mumkin bo'lgan protsessorlar xuddi shu sinfga tegishli. Oddiy protsessor 
rozetkasining ko'rinishi quyidagi rasmda keltirilgan. 

---

18 
1.4-rasm. 
Protsessorning hajmi. Zamonaviy protsessorlar sig'im xarakteristikasiga 
ko'ra ikki guruh-32 bitli va 64 bitli chuqurligi protsessorga bo'linadi. Bir soatlik 
siklda uzatiladigan ma'lumotlarning miqdorini, shuningdek protsessor kira 
oladigan RAM manzillarining sonini tavsiflaydi. Shuni ta'kidlash kerakki, har xil 
turdagi protsessorlar uchun protsessorning imkoniyatlarini to'liq ochib beradigan 
tegishli dasturlar ham kerak. 
Kompyuter tizimlarining 32 va 64 bitli versiyalari o'rtasidagi asosiy farq 
qo'llab-quvvatlanadigan xotira hajmidir. 32 bitli versiyalar 4 Gb dan ortiq jismoniy 
xotirani, shuningdek, har bir jarayon uchun ajratilgan 2 Gbaytdan ortiq xotirani 
qo'llab-quvvatlamaydi, 64 bitli versiyalar 128 Gb hajmgacha jismoniy xotirani 
qo'llab-quvvatlaydi (har 32 bitli jarayon uchun 4 Gbaytgacha yoki har biri uchun 8 
Gbaytni ajratganda 64 bitli jarayon).