Nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti

Erituvchilar va boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish. Ko'pgina uglevodorodlar 
erituvchi va erituvchilar, tozalovchi mahsulotlar, o'g'itlar yoki bitumning ajralmas 
qismidir. Uglevodorodlardan foydalanish o'z narxiga ega va atrof muhit birinchi 
navbatda ta'sir qiladi. Umuman olganda, bu toksik moddalardir, tabiatda 
to'kilgan taqdirda, masalan, neftning to'kilishi yoki yog 'oqishi kabi katta ekologik 
zarar etkazishi mumkin. Ushbu ekologik zararlarni tiklash ko'pincha qimmatga 
tushadi va ko'p vaqt talab etadi. 
Bundan 
tashqari, 
uglevodorodga, 
uning 
chiqarilishiga 
yoki 
yonishiga 
bog'liq atmosferaga issiqxona gazlarini chiqaradi, ya'ni metan (CH) kabi 
uglerodga boy gazlar
4
) yoki karbonat angidrid (CO)
2
). 
Ushbu gazlar sayyoramizning ozon qatlamini yo'q qilishi, shuningdek, atmosfera 
orqali energiya chiqishini to'sib qo'yishi va global isish va iqlim o'zgarishiga katta 
hissa qo'shishi mumkin. Qoldiq yoqilg'ining yoqilishi, aslida bu global 
muammoning asosiy omillaridan biridir. 

---

9 
 
 
1.2. To‘yingan va to‘yinmagan uglevodorodlar. Alkenlar, atsetilen 
qatori 
Uglerod atomlari o’zaro bir-biri bilan oddiy kovalent (

-bog’) bilan 
bog’langan va qolgan valentliklari vodorod bilan to’yingan organik birikmalarga 
to’yingan uglevodorodlar - alkanlar deb ataladi. Toyingan uglevodorodlarda 
uglerod atomlari birinchi valentlik holatida (sp
3
- gibridlangan holatda) bo’lib, 
uglerod zanjirini hosil qilishda sarf bo’lmagan valentlik birliklari vodorod 
atomlari bilan to’la to’yingan bo’ladi. Shuning uchun ular to’yingan 
uglevodorodlar deb ataladi. To’yingan uglevodorodlar C
n
H
2n+2
umumiy 
formulaga muvofiq keladigan gamologik qatorni hosil qiladilar. Bu yerda n=1,2,3 
… va h.o. butun son.Tuzilishi o`zaro o`xshash, kimyoviy xossalari esa yaqin 
bo`lib, tarkibi bir yoki bir necha CH
2
gruppa bilan farq qiluvchi moddalar qatori 
gomologik qator deyiladi. Gomologik qatordagi moddalar esa gomologlar 
deyiladi.Gomologik qator a`zolarining fizik-kimyoviy xossalari biridan 
ikkinchisiga o`tganda asta-sekin o`zgarib boradi. Qatordagi ayrim a`zolarning 
xossalarini o`rganish bilan bu qatordagi quyi va yuqori gomologlarning xossalari 
haqida fikr yuriitish mumkin.