Nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti
Download 0.78 Mb. Pdf ko'rish
|
(2) Toyingan uglevodorodlar umumiy formulasi. (2)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Nitrоlаnish rеаksiyasi.
- Sulfохlоrlаshrеаksiyasi
- Krеkinglаsh (pаrchаlаnish) rеаksiyalаri.
- (760 mm simob
Kimyoviy xossalari
Gаlоgеnlаnish rеаksiyalаri. Galogenlar yorug’lik nuri ta’sirida to’yingan uglevodorodlar bilan reaksiyaga kirishadi.Metanga xlor ta’sir ettirilganda metanning vodorod atomlari birin-ketin xlor atomlariga almashinadi va vodorod xlorid ajralib chiqadi: Nitrоlаnish rеаksiyasi.Konsentrlangan kislotalar oddiy sharoitda ta’sir etmaydi.Qizdirilganda esa parchalanadi. Kanavalov (1888) ma’lum sharoitda suyultirilgan nitrat kislotasi alkanlarni nitrolab nitrobirikmalar hosil qilishni ko’rsatdi. 21 Sulfохlоrlаshrеаksiyasiyorug’liknurita’siridayokiqizdirilgаndаbоrаdivаrаdikаlo’ri nоlishmехаnizmigаegа. 2-metilprоpаn 2-metil,2-sulfоnilхlоridprоpаn Оksidlаnishrеаksiyalаri.To’yingаnuglеvоdоrоdlаryuqоriharoratlаrdа (300 о C) оsоn аlаngаlаnibyonаdivа CO 2 vaH 2 Ohоsilqilаdi. Krеkinglаsh (pаrchаlаnish) rеаksiyalаri.Kreking jarayonida yuqori haroratda qaynaydigan og’ir molekulalar past haroratda qaynaydigan kichik uglevodorodlarda parchalanadi, ya’ni benzinga aylanadi. qаy. =216 o C qаy. =69 о C qаy. =64 о C Katalizatorlar ishtirokida yuqori harorat va bosim ostida (760 mm simob ustuni) boradigan kreking (faqat gaz fazada) katalitik kreking deb ataladi. Kreking jarayonida turli uglevodorodlar aralashmasi hosil bo’lishi mumkin. Masalan, bu yerda degidrogenlanish reaksiyasi ham boradi . 22 II BOB. TOYINGAN UGLEVODORODLAR UMUMIY FORMULASI. GOMOLOGIK QATORI 2.1. Toyingan uglevodorodlar umumiy formulasi va misollari Alkanlarga doir masalalar bilan tanishib chiqamiz: 1-masala. Miqdoriy element analizida noma’lum uglevodorod tarkibida 80% uglevodorod va 20% vodorod borligi, shu uglevodorodning vodorodga nisbatan zichligi 15 ga teng ekanligi topilgan. Noma’lum uglevodorodning kimyoviy formulasini toping. Berilgan W(C)=80% W(H)=20% D(H2)=(CXHY)=15 CXHY Yechish: 1-usul: Foiz haqidagi ta’rifga muvofiq yondirilgan uglevodorod miqdorini 100 g deb olsak, uning tarkibida 80 g uglerod va 20 g vodorod bo’lishi kerakligi asosida, uglevodorodning, shuningdek, C va H massalari nisbatini aniqlab olamiz. Masalani yechishda ushbu qo’shimcha ma’lumotlardan foydalaniladi: 1. Uglerod va vodorodlarning modda miqdori M m n formula asosida topiladi. n(C) = 80 12 = 6,67 mol n(H) = 20 1 = 20,00 mol 2. Topilgan modda miqdorlarining o’zaro nisbatidan atomlar soni va eng oddiy formulasi aniqlanadi: n(C): n(H) = 6,67 : 20,00 =1 : 3 Noma’lum moddaning empirik formulasi: CH3, haqiqiy formulasi esa (CH3)p bo’ladi. 3. Noma’lum uglevodorodning nisbiy molekulyar massasi MrA=2D(H2) (A) formula asosida topiladi: Mr(CXHY) = 2D(H2)· (CXHY)=2·15=30. 1. Uglevodorodning kimyoviy formulasi (CH3)P deb belgilanadi va p ning qiymati topiladi: P=Mr(CxHy)/Mr(CH3)=2 Demak, P=2. Mr(CXHY)=(CH3)P=(CH3)2=C2H6 Javob: Noma’lum uglevodorodning formulasi C2H6 Xuddi shu masalani 2-usul bilan ham yechish mumkin. 1. Uglevodoroddagi uglerod va vodorod atomlari orasidagi nisbat formula asosida quyidagicha topiladi: Uglevodorodning eng oddiy formulasi – CH3 23 2. Mr(A) = 2D(H2)(A) formula asosida uglevodorodning nisbiy molekulyar massasi topiladi: Mr(CXHY) = 2D(H2)(CXHY) = 2·15 = 30 3. Uglevodorodning kimyoviy formulasi (CH3)P bo’ladi. ( ) ( ) Mr CH3 Mr C H P x y formula asosida P indeksning qiymati topiladi. P = 30 15 = 2 Noma’lum uglevodorodning formulasi : (CH3)2 yoki C2H6. Endi bu masalani yechishning 3- usulini ko’rib chiqsak ; 1. Gazning nisbiy zichligi asosida uning nisbiy molekulyar massasi aniqlanadi: Mr(CXHY)=2·D 𝐻2(CXHY)=2·15=30 2. Elementlarning massa ulushlari va nisbiy molekulyar massasidagi har bir elementga to’g’ri keladigan ulush topiladi: Uglerodga to’g’ri keladigan ulush: 30·0,8=24 Vodorodga to’g’ri keluvchi ulush: 30·0,2=6 3. Ushbu topilgan sonlarni elementlarning nisbiy atom massalariga bo’lishdan hosil bo’ladigan sonlar noma’lum uglevodoroddagi C va H elementlari atomlari soniga teng bo’ladi: n(C)=24:12=2 n(H)=6:1=6 Noma’lum uglevodorodning haqiqiy formulasi C2H6 – etandir. 2-masala: Uglevodorod yondirilganda 1 hajm uglevodorod 5 hajm kislorod bilan reaksiyaga kirshib, 3 hajm karbonat angidrid va 4 hajm suv bug’i hosil bo’lgan (normal sharoit keltirilganda). Noma’lum uglevodorodning formulasini toping. Berilgan: V 𝐶𝑥𝐻𝑦 ∶ 𝑉𝐶𝑂2 ∶ 𝑉𝐻2𝑂(𝑏𝑢𝑔 ′ ) = 1: 5 : 3 : 4 Noma’lum: CXHY formulasi-? Yechish: Uglevodorodning yonish reaksiyasi uchun umumiy tenglama yozamiz: CXHY + X + 𝑌 4 O2 = x CO2 + 𝑌 2 H2O Tenglamadagi koeffitsiyentlar asosida X va Y larni topamiz X + 𝑌 4 = 5 (1- tenglama) 𝑌 2 =4 Y = 8 Y ning qiymatini 1-tenglamaga qo’yib, X ni topamiz. X + 8 4 =5 X+2 =5 X = 3 Noma’lum moddaning formulasi C3H8 . Javob : C3H8 3-masala: Tuzilishi noma’lum 0,1 mol alkanning to’liq yonishi uchun 56 l (normal sharoitda) havo sarf bo’lgan. Ushbu uglevodorodning struktura formulasi va nomini aniqlang (havo tarkibida 20% kislorod bor). Yechish: 0,1 mol alkanning yonishi uchun qancha hajm kislorod zarurligini topamiz: 56 · 0,2 =11,2 l O2 1 mol alkanning yonishi uchun 0,1mol - 11,2 l O2 lozim. 1 mol - X l O2 lozim. X= 112 l O2 24 Alkanning umumiy yonishining reaksiya tenglamasi: CnH2n+2 + 1,5n + 0,5 O2 → nCO2 + (n+1) H2O 1 mol alkanning to’liq yonishi uchun (1,5n+0,5 )· 22,4 l O2 zarurligini hisobga olgan holda quyidagi tenglamani tuzamiz (1,5n + 0,5) · 22,4 = 112 n=3 Demak, bu alkan C3H8 –propandir. Alkenlarga – etilen qatori uglevodorodlari kiradi. Sistematik nomenklaturaga ko’ra etilen uglevodorodlarning nomi tegishli to’yingan uglevodorodlar nomidagi -an qo’shimchasini -ilen qo’shimchasiga almashtirish bilan hosil qilinadi. Zanjirni raqamlash qo’shbog’ yaqin turgan tomondan boshlanadi. Alkenlar misolida ham bir nechta mashqlarni tahlil qilib ko’raylik. 1-masala: Tarkibida 14,28 % vodorod bo’lgan uglevodorodning 27°C va 0,709·105 Pa bosimdagi bug’ zichligi 1,594 g/l bo’lsa, uglevodorod tarkibini aniqlang. Berilgan: W(H) = 14,28% t =27°C T = 27 + 273 = 300 K P = 0,709·105 Pa = 70,9 kPa R=8,31 ρ =1,594 g/l CXHY formulasi-? Yechish: Tarkibiy qismlar asosida gazning sodda formulasi CXHY uchun: (100 -14,28) = 85,72 % C x : y = 85,72/12 : 14,28/1 = 7,14 : 14,28 = 1 : 2 ni topamiz. Gazning normal sharoitdagi hajmi: PVM = mRT formuladan M ni topamiz; M = mRT/PV; ρ = m/V ekanligini bilgan holda quyidagi formulani tuza olamiz: M= ρ·RT/P M= 1,594·8,31·300/70,9=56 Gazning haqiqiy molekulyar formulasi – C4H8 bo’ladi, chunki gazning molekulyar massasi 56 ga teng. 2-masala: 0,28 g etilen gomologlaridan biri 0,8 g bromni biriktira oladi. Ushbu uglevodorodning molyar massasi va empirik formulasini toping. Berilgan: M(CnH2n)=0,28 g m( 𝐵𝑟2)=0,8 g M(CnH2n)=? CnH2n formulasi -? Yechish: 1.Reaksiya tenglamasini yozamiz. CnH2n+Br2→CnH2nBr2 2.Reaksiyada ishtirok etgan bromning modda miqdorini topamiz: ( 𝐵𝑟2)=160 g/mol n (𝐵𝑟2) = 𝑚𝐵𝑟2 /𝑀𝐵𝑟2 ; n(𝐵𝑟2) = 0,8 𝑔 160 𝑔 𝑚𝑜𝑙 = 0, 005 𝑚𝑜𝑙. 3. Olefinlar brom bilan ekvimolyar nisbatlarda reaksiyaga kirishadi. Demak reaksiyada 0,005 mol etilen uglevodorodi qatnashgan. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling