Nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti

2.2. Toyingan uglevodorodlarning Gomologik qatori 
Gomologik qatorlar - kimyoviy xossalari va tuzilishi jihatidan bir-biriga yaqin 
boʻlib, molekulasining uglevodorodli radikallarida bitta yoki bir nechta metilen 
guruxi (SN2) borligi bilan bir-biridan farq qiladigan turdosh organik birikmalar. 
Mas, metan SN4, etan S2N6, propan C3Hg, pentan S5N12 kabi toʻyingan 
uglevodorodlar (umumiy formulasi SpN2p+2), etilen S2N4, propilen S3N6 kabi 
toʻyinmagan uglevodorodlar (umumiy formulasi SpN2l), metil spirt SN3ON, etil 
spirt S2N5ON kabi bir atomli toʻyingan spirtlar (umumiy formulasi SpN2p+|ON) 
ning gomologik qatorlari maʼlum. G.q.ning ayrim qismlari fizik xossalari jihatdan 
bir-biridan farq qilishi mumkin. Mas, toʻyingan yogʻ kislotasi va spirtlar qatorida 
zanjirning bitta SN2 guruhga uzayishi gomologlar qatorining sirt faolligini 3 — 3,5 
marta oshiradi yoki G.q.ning oʻrtasida joylashgan va radikali tarmoqlanmagan 
zanjirdan tuzilgan birikmalarning qaynash temperaturasi qoʻshni gomologlardan 
20—30° farq qiladi. G. q.ning yuqori molekulali vakillarida bunday farq, sekin-asta 
kamayib boradi. Baʼzi uglevodorod molekulalari radikaliga gomologik farq, 
kiritilishi bilan turlicha struktura oʻzgarishlari sodir boʻladi. Bunda gomologik farq, 
yaʼni SN2 guruxi molekulaning qaysi joyiga kiritilgani ham katta ahamiyatga ega. 
gomologik qator kimyoviy xulq-atvori juda o'xshash bo'lgan va fizik xususiyatlari 
guruh a'zolari ko'tarilish tendentsiyalarini ko'rsatadigan "uglerod atomlari soni 
bo'yicha" "oila" yoki birikmalar guruhi sifatida. 
Gomologik qator - a'zolari -CH birligi bilan farq qiladigan umumiy formula bilan 
ifodalanishi mumkin bo'lgan o'xshash tuzilish xususiyatlariga ega bo'lgan birikmalar 
guruhidir.
2
-. 
Gomologik qator - bu o'xshash kimyoviy xususiyatlarga ega bo'lgan va umumiy 
formula bilan ifodalanadigan kimyoviy moddalar guruhidir. 
Kimyoda gomologik qator alifatik organik birikmalarning har qanday seriyasidir, 
ularning a'zolari faqat CH guruhi qo'shilishi bilan farq qiladi.
2
; masalan, karboksilik 
kislotalar, CH
3
(CH
2
)
yo'q
COOH, bu erda n har qanday manfiy bo'lmagan son. 

---

26 
Har bir gomologik qator o'z ichiga olgan funktsional guruh nomidan ajralib turishi 
kerak bo'lgan sinf nomiga ega.
omologik qator - bu barcha a'zolar bir xil funktsional guruhni va bitta -CH birlik 
bilan farq qiladigan har qanday ikkita a'zoni o'z ichiga olgan organik birikmalar 
guruhi yoki qatori.
2
. 
Alkanlar, alkenlar va sikloalkanlar gomologik qatorlarga misoldir.