Nizomiy nomidagi tdpu tabiiy fanlar fakulteti

Izomeriyasi. Metan, etan va propanning izomeri yo`q. Lekin butanda uglerod 
atomlari o`zaro ikki xil, pentanda uch xil, tartibda birikishi mumkin. Demak, butan 
ikki, pentan esa uchta izomerga ega. 
C
H
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
H
C
H
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
H
n-butan izobutan 

---

10 
C
H
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
H
C
H
H
H
C
H
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
H
n-pentan Izopentan neopentan
Butan va pentandagi uglerod atomlari o`zaro birikib, to’g`ri zanjirni hosil 
qilgan. Bunday tuzilishga ega bo`lgan birikmalar normal birikmalar deyiladi va n 
harfi bilan belgilanadi. Izobutan, izopentan va neopentandagi uglerod zanjiri esa 
tarmoqlangan. Bunday birikmalar izo- birikmalar deyiladi. Yuqorida keltirilgan 
butan hamda pentanning izomerlari bir-biridan uglerod zanjirining turlicha 
tuzilganligi bilan farq qiladi. Bunday izomeriya struktura izomeriya yoki uglerod 
skeletining izomeriyasi deyiladi. Uglevodorod molekulasidagi uglerod atomlarining 
soni oshib borishi bilan izomerlarning soni ham juda tez ortib boradi.
Alkanlarning molekulasidagi har bir uglerod atomi o`zi bilan bevosita 
bog`langan boshqa uglerod atomlarining soniga qarab birlamchi, ikkilamchi, 
uchlamchi va to`rtlamchi uglerod atomlariga bo`linadi. Agar uglerod atomlari 
o`zidan boshqa faqat bitta uglerlod atomi bilan bog`langan bo`lsa ikkilamchi, uchta 
uglerod atomi bilan bog`langan bo`lsa uchlamchi va to`rtta uglerod atomi bilan 
bog`langan bo`lsa, to`rtlamchi uglerod atomi deyiladi. Xuddi shuningdek, vodorod 
atomlari ham (nechta uglerod atomi bog`langanliga qarab) birlamchi, ikkilamchi va 
uchlamchi vodorod atomlariga bo`linadi. Quyidagi uglevodorodlarda birlamchi 
uglerod atomlari C
1
, ikkilamchilari C
2
, uchlamchilari C
3
, to`rtlamchilari C
4
birlamchi uglerod H
1
ikkilamchilari H
2
va uchlamchilari H
3
belgilar bilan 
ifodalanadi.

---

11 
C
H
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
H
C
H
H
H
C
H
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
C
H
H
H
1
2
3
4
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
3