Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti masofaviy ta

Iqtidorli bolalar bilan o`tkaziladigan tadbirlar.                                                                                           
 
Iqtidorli  o‘quvchi  bilan  qanday  ishlash  kerak?  Bu  —  ko‘pchilik   o‘qituvchilar 
oldida muammo bo‘lib kelayotgan savol. Har bir sinfda iqtidorli bolalar bor. U qanday 
bola? Iqtidorli bola — ziyrak, qiziqqon, xotirasi kuchli, e’tiborli, mantiqiy fikrlaydigan, 
ko‘p  savol  berib,  bilishga  intilayotgan,  turli  masalalarni  tez  va  oson  yecha  oladigan 
o‘quvchidir. Aqliy sog‘lom bolalarni oddiy, iqtidorli va o‘ta iqtidorli guruhlarga ajratish 
mumkin. 
Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturida  «Iqtidorli  bolalar  va  iste’dodli  yoshlarni 
aniqlash va o‘qitish uslubiyati, psixologik-pedagogik va tashkiliy sharoitlari yaratiladi, 
bunday  bolalar  va  yoshlarga  oid  ma’lumotlarning  respublika  banki  va  monitoringi 
shakllanadi.  Maxsus  o‘quv  dasturlari  va  progressiv  pedagogik  texnologiyalar  ishlab 
chiqish  uchun  eng  yaxshi  pedagog  va  olimlar  jalb  qilinadi,  o‘quv-tarbiya  jarayonida 
ularning  faol  ishtiroki  siyosat  va  iqtisodiyotni,  madaniyat  va  san’atni  o‘rgatish 
markazlari qabilidagi hamda milliy (elita) ta’lim muassasalari tashkil etiladi. 
      Iqtidorli  bolalar  va  iste’dodli  yoshlarni  chet  ellarda  umumiy  va  kasbiy  jihatdan 
tayyorgarlikdan  o‘tkazishga  qaratilgan  sobit  qadam  faoliyat  amalga  oshiriladi. 
Akademik  litseylarning  o‘quvchilariga,  birinchi  navbatda  iqtidorli,  yuksak  iste’dod 
sohiblariga,  bilimning  tegishli  sohalari  va  fanning  aniq  yo‘nalishlari  bo‘yicha  tabiiy 
qobiliyatlarini  namoyon  etish  va  rivojlantirish,  o‘zlaridagi  noyob  iste’dodni  ro‘yobga 
chiqarish  uchun  keng  imkoniyatlar  yaratiladi»,  deyilgan.  Bu  vazifalarni  bajarish  har 
birimizdan tinimsiz mahorat va ijodiy izlanishni talab etadi. 
Hozirgi kunda ta’limda iqtidorli o‘quvchi-yoshlarga alohida e’tibor berilayapti. Ularga 
chuqur  bilim  berish,  qobiliyatini  rivojlantirish,  iqtidorini  o‘stirish  ishlari  tobora 
rivojlanmoqda. 
Bolalarning  qobiliyati,  iste’dodini  rivojlantirish  uchun  ixtisoslashgan  maktablar  va 
sinflar  tashkil  etilgan.  Iqtidorli  o‘quvchilarning  aksariyati  san’atga,  she’riyatga, 
musiqaga,  sportga  qiziqadi.  Shuning  uchun  fan  va  yo‘nalishlar  bo‘yicha  to‘garaklar 
faoliyat  ko‘rsatayotir.  Iqtidorli  bolalarni  qobiliyatiga  qarab  musiqa  maktablari,  sport 
maktablari,  san’at  studiyalari,  ijodiyot  klublari  va  saroylari,  kutubxonalarga  jalb  etish 
shu kunning dolzarb vazifalaridan bo‘lib turibdi. 
Ma’lumki,  har  bir  sinfda  iqtidorli  bolalar  bor.  O‘qituvchilar,  sinf  rahbari  ulardan 
guruhlar  tuzib,  qo‘shimcha  topshiriqlar  bersalar,  ular  bilan  alohida  ishlasalar,  darslar 
davomida  ham  bunday  o‘quvchilarga  mavzuni  kengroq,  qo‘shimcha  manbalardan 
foydalangan  holda  tushuntirsalar,  muammoli  savollar  bersalar  o‘quvchi  uchun  ham 
o‘qituvchi uchun ham yaxshi bo‘lar edi. Ixtisoslashtirilgan, ya’ni iqtidorli bolalar uchun 
darslarni  yuksak  saviyada  qiziqarli,  ilmiy  jihatdan  yuqori  darajada  qilib  o‘tkazish 
zarurdir. Bu o‘qituvchidan katta mas’uliyat va mahoratni talab etadi. 

---

77 
 
«Matematika» faniga yo‘naltirilgan (ixtisoslashtirilgan) sinflarni olaylik. 
Bunday  sinfga  matematik  qobiliyatga  ega  bo‘lgan,  ziyrak,  kuchli  xotiraga  ega,  aqlli, 
mantiqan  fikrlaydigan  zukko  bolalar  tanlab  olinadi.  Tanlab  olingan  bolalar 
ixtisoslashtirilgan  sinfning  o‘quvchilari  hisoblanib,  ular  ixtisoslashtirilgan  sinf 
(maktab)ning qoidalariga to‘liq rioya qilishlari kerak. 
Iqtidorli o‘quvchilar haqida nimalarni bilish lozim? 
Iqtidorli bola bo‘sh vaqtida nima bilan shug‘ullanishini, unga qanday kitoblar yoqishini, 
qanday  ko‘rsatuv,  eshittirish,  gazeta-jurnallarga  qiziqishini  qanday  o‘yinlar, 
mashg‘ulotlarni  ishtiyoq  bilan  bajarishini  aniqlash  zarur  bo‘ladi.  Bu  ma’lumotlar 
o‘quvchilar bilan yakka tartibda ishlanganida hamda dars jarayonida asqotadi. 
Darslarda  faqat  matematika  bilan  chegaralanibgina  qolmay,  balki  o‘quvchilarga 
kompyuter  savodxonligini,  shaxmat  o‘yinini  ham  o‘rgatish  foydadan  xoli  bo‘lmaydi. 
Chunki  kompyuterni  o‘rganish  matematikani  yanada  chuqur  bilishga  yordam  bersa, 
shaxmat  o‘yini  o‘quvchini  fikrlashga,  aqlini  charxlashga  xizmat  qiladi.  Matematikaga 
ixtisoslashtirilgan  sinflarda  «Matematik  kechalar»,  «Kompyuter  bilimdoni», 
«Geometrik  jismlar  yasash»,  «Eng  yaxshi  matematik  boshqotirma  tuzish»  tanlovlari, 
o‘quvchilar orasida shaxmat musobaqasini o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. 
Darslarda  o‘qituvchi  darslikdagi  barcha  misol-masalalarni  yechishdan  tashqari, 
qo‘shimcha matematik adabiyotlardan foydalanib, o‘tilgan mavzuga mos masala, misol, 
topshiriqlar  berilsa,  o‘quvchining  bilimi  oshishi  bilan  bir  qatorda,  unda  turli 
murakkablikdagi misollarni yechishga malaka hosil bo‘ladi. 
Matematikaga  ixtisoslashgan  sinflarda  o‘quvchilar  DTS  talablariga  asosan  berilgan 
masalalarni  mustaqil,  qisqa  shart  tuzib  yechishlari,  misol-tenglamalarni  mustaqil 
yechishlari, darslikdagi mavzularning savollariga qiynalmay javob berishlari kerak. 
Darsda  mavzuga  bog‘lab  va  darsdan  tashqari  bunday  sinf  (maktab)  o‘quvchilariga 
kompyuter savodxonligi va shaxmat o‘yini o‘rgatib boriladi. Chunonchi, matematikaga 
ixtisoslashtirilgan sinflarning o‘quvchilari bilan darsdan keyin o‘tkaziladigan tadbirlarni 
hafta davomida quyidagicha rejalashtirish mumkin: