Nizomiy nomidagi toshkent davlat

2.2.,,Mavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyalarni’’ ishlatilgan rang usullari
Mavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyalarni ishlatilganranglarbirqancha bo’lib.Hammaranglarningo’ztusivao’zmanosibor.

Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyalarni bo'yoqlar vositasida tasvirga tushirar ekanman, ranglarning bir-biriga ta'sirini nazarda tutmoq va ranglar uyg'unligi asosida tasvirlamoq zarur.

Shunisi muhimki, tasvirda to'g'ri topilgan ranglar uyg'unligi, go'zallikni aniqlay olish bilan birga, nafis asar go'zalligini bilish ravnaqiga ham zamin yaratadi.

Musavvirlar amaliy-bezak ishlarida va rang uyg'unliklari ustida bosh qotiradilar, shu bilan ular narsa va buyumlar asl ranglarni ramziy yo'nalishlarga qarata oladilar. Naqshda kolorit uyg'unligiga barcha elementlar, rang kontrastlari va tus jilolari yordamida erishiladi.

Amaliy-bezak ishlarni bajarishda tanlangan rang, uning tasviriy bo'laklari, ritmik joylashuvlari, nimaga mo'ljallanganligi va nimadan yasalishi doimo nazarda tutiladi.

Dizayn yo'nalishida rang va shakl bog'lanishlari, bu narsaning qanday maqsadga mo'ljallanganligi, yorqinligi katta ahamiyat kasb etadi.

Rangtasvir asarlarini puxta egallash uchun rangshunoslik nazariyasini qunt bilan o'rganish va ranglarni to'g'ri nomlay olish zarur. Qadim ajdodlarimiz rang nomlarini buyum, narsa, ashe, o'simlik, gul va mevalar nomlari bilan atashga harakat qilganlar va bugungi kungacha bu nomlar o'z ahamiyatini yo'qotmagan. Rangtasvirning ilmiy negizi rangshunoslik fani deyish mumkin. Rangshunoslik ilmi musavvirlar uchun zarur bo'lgan ranglarning tabiatda namoyon bo'lishi va tarqalishi, ularning o'zaro ta'siri, atrof-muhit ta'sirida o'zgarishlari hamda bo'yoq tayyorlash va undan foydalanish yo'llarini o'rgatadi. Tabiatda uch asosiy rang mavjud bo'lib, ular sariq, qizil va ko'k ranglardir. Ularning birikuvlari natijasida turli tuslar hosil bo'ladi.

Bo'yoq - mexanik yoki kimyoviy usul jarayonida tayyorlanib maxsus idishlarda saqlanadi. Bu idishlarda bo'yoq rang tuslari yozib qo'yilgan bo'ladi.

1. limon rang. 2. sariq rang. 3. malina rang. 4. to'q sariq rang. 5. oltinsimon sariq. 6. zarg'aldoq. 7. qizg'ish malla. 8. Sarg'ish jigarrang. 9. och qizil. 10 qirmizi. 11. qizil qirmizi. 12. yorqin qizil. 13. binafsha rang. 14. to'q ko'k. 15.ko'k. 16. havo rang. 17. yashil. 18. zumrad.19. Maysa yashil. 20.mosh rang. 21.to'q jigarrang. 22. och jigar rang. 23. qizg'ish jigarrang. 24. qora.

Bu bo'yoqlar, mavjud bo'lgan barcha ranglarga ega. Biz badiiy tasvirni ifodalashda bu kabi rang tuslaridan ko'plab foydalanamiz. Ranglarni bir-biriga aralashtirib kerakli nozik tuslarni hosil qilamiz. Shu bois rang va bo'yoqlar xususiyatlarini o'rganishda ularni maxsus guruxlarga ajratib qaraymiz.

Tasviriy san'atda tabiatni tasvirlash mavzuli kompozitsiya janri deyiladi. Mavzuli kompozitsiyachi musavvirlar o'z asarlarida ifodalagan obrazlari orqali tabiatni sevishga, e'zozlashga va bu go'zalliklardan zavqlanishga chorlaydilar. Mavzuli kompozitsiya faqatgina tabiat go'zalligini namoyish qilibgina qolmasdan, turli g'oya va fikrlarni ham ilgari suradi. Ijodkor-musavvir har doim tabiatni sinchikovlik bilan o'rganmog'i va tafakkurini oshirib bormog'i zarur.

Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyalarni ustida ish boshlar ekanmiz, tasvirga olmoqchi bo'lgan tabiatning o'sha qismi holatini yaqqol his qilmoq zarur. Mavzuli kompozitsiyaga tushayotgan yorug'likning to'g'ri aks ettirishi uni bir qadar jonlantirib, ta'sirchanligini oshiradi. Mavzuli kompozitsiyada fazoni idrok qilishning bu hususiyatlari bois, u planlar deb yuritiluvchi bo'laklarga ajratiladi. Odatda mavzuli kompozitsiyaning uch plani belgilanadi, biroq u kompozisiyaning tuzilishiga qarab bundan ko'proq yoki kamroq bo'lishi ham mumkin.

Ranglar birinchi planda eng to'q, ikkinchi planda ochroq ranga kirib, oqish tus oladi va uchinchi planda uzoqliklar havorangga aylana boradi. Havoning tumanli va bulutli paytlarida bu farqlar quyoshning charog'on paytiga nisbatan yanada sezilarliroq bo'ladi.

Tabiat o'zining boy rangi va poyonsiz tuslari bilan bizni lol qoldiradi. Bu rang-barangliklar mavzuli kompozitsiyaga xos xususiyatlarga ega bo'lgan rangga umumlashadi va koloritni belgilab beradi. Asar koloriti inson his-tuyg'ulariga zamin yaratib beradi.

Kolorit mavzuli kompozitsiyada boshqa janr asarlariga nisbatan muhimroq ahamiyat kasb etib, kompozisiyaning asosiy g'oyasini yoritib beruvchi omillardan biridir.

Etyud ishlashda katta imkoniyatlarga ega bo'lgan suvbo'yoq surtmalaridan keng foydalanish mumkin. Rang qatlamlarining tabiiy notekisligi, bo'yoqning tasvir shakliga mos ravishda oqib yoyilishi, suvbo'yoq go'zalligini yanada ko'proq namoyon qiladi. Quriy boshlagan rang qatlami bo'ylab «quruq» mo'yqalam ustida chiziqlar yuritib, shakl ma'nodorligini yanada oshirish mumkin. Etyudda fazoni bir bo'yoq rangini ikkinchi ranga qo'yib yuborish yo'li bilantasvirlash mumkin. Bunda ranglarning bir-birlari bilan nozik birikuvlari, uzluksiz tekis kirishuvlarni keltirib chiqaradi.

To'q rang bilan yengil curkama jilolar yordamida etyudning rang yechimi keltirib chiqariladi. Agar etyud ma'nosi muhim mavzugamo'ljallangan bo'lsa, tasvirni «quruq» mo'yqalam yordamida aniqlashtirish, biror kontrastlashtirish, nimanidir kuchaytirish va nimadandir voz kechish mumkin. Tabiat obrazi ta'sirchanligini oshirish, uning aniq holatini ifoda etish maqsadida ishni kontrastli yoki mayin, iliq yoki sovuq, ochroq yoki to'qroq, uning g'oyat ko'rkamligini ilg'ay olish, shuningdek qiziquvchanlik har bir etyud yechimiga me'zon bo'ladi.

Chunonchi, tabiat har qachon ijodiy izlanishlar, go'zallikni xis qilib didni oshirish manbai bo'lib kelgan.

O'rol Tansiqboyev yaratgan mavzuli kompozitsiya asarlari, nafaqat O'zbekistonda, balki jahon mavzuli kompozitsiya san'ati durdonalari qatoridan o'rin olgan.

Rang insonlar hayotining turli muhit va jabxalarini aks ettirishda asosiy vositalardan biridir. Mebel, deraza, eshiklar va boshqa turmush uchun zarur ashyolar zavod va fabrikalarda ko'plab ishlab chiqariladi. Interyer jihozlari uyning xarakteriga jiddiy ta'sir ko'rsatib, unga shinamlik, estetik qiyofa, alohida joziba bag'ishlaydi. Lekin uning rangi va bezagini tanlash bizning didimizga bog'liqdir. Uy egalari ixtiyorida bo'lgan rang tanlash ko'p narsalarni hal qila oladi. Rangning xususiyatlarini, har qanday holatda odamga muayyan psixologik-fiziologik ta'sir ko'rsatishini unutmaslik kerak.

Interyerdagi barcha jihozlar va buyumlarning rangini bir butun his etamiz. Xonaning ichki ko'rinishidagi barcha jihozlarning ranglari bir-biriga ta'sir etib qolmasdan ranglarning uyg'unlashganini ko'ramiz. Xonaning derazasi shimolga qaratilgan bo'lsa, yorug'lik yetishmasligini his qilinadi. Shu sababli interyerni jihozlashda sariq, qizil va zarg'aldoq singari ranglar ishlatish ma'qul bo'ladi. Bunda devorlar, parda va poyondozlarni yorqin rangli qilish mumkin.

Agar deraza janubga ochiladigan bo'lsa, aksincha, yorug'lik kuchli bo'ladi. Bu yerda devorlar rangi ortiqcha nurni yutishi uchun to'yingan bo'lishi, ya'ni tegishli his uyg'otishi uchun sovuq ranglardan foydalanish tavsiya etiladi. Shuni aytish mumkinki, oq, qora ranglarning kulrang tovlanishi barcha ranglarning palitradagi tuslari bilan uyg'unlashadi. Rang tuslarini yaqin bo'lgan ranglar to'q yashil och yashil, havorang zangori, qizil jigarrang bilan uyg'unlashadi.

Mashxur italyan dizayner-rassomi Sottsas shunday fikr bildirgan: «Ranglar xilma-xilligi kishini toliqtiradi. O'tloqning yashil rangi hamisha ёqimli, chunkiu ko'k rangning turli tovlanishlaridan ibrat. Dengizning moviy rangi ham, toshning qo'ng'ir tusi ham xuddi shunday ko'rinishlarga ega. Ayni bir xil rangning tovlanishlarini uyg'unlashtirish yo'li bilan xosil qilingan rang bo'yoq majmuasi- xozirgi koloristikaga yondoshuvimdir…». Bu fikrni nozik farq qiluvchi bo'yoqlarning birdan-bir maqbul rangi deb e'tirof etib bo'lmaydi. Albatta vaziyatlar, imkoniyatlar va nihoyat turlicha bo'ladi. Interyerda ranglar uyg'unligini tashkil etishda did va me'yor hal qiluvchi vosita bo'lib qoladi.

III.Bob.TAJRIBA-SINOVISHLARINIO’TKAZISHVANATIJALARTAHLILI

Tajriba-sinovishlariningmazmunivaolingannatijalartahlili.
Pedagogikmalakaviyamalyotjarayonidabiriktirilganumumiy o’rta ta’lim maktablario’quvchilariningtasviriy san’at darslarinibevositakuzatdim.Guruhrahbariharbirmavzuli kompozitsiyagategishlimavzunitasdiqlangananiqbirnamunaviydasturasosidaolibbordi.O’qituvchidastlabmavzuli kompozitsiyajanrigaoidmavzuniog’zakinazariyasoslabberdi.O’quvchilarningberganba’zibirsavollarigaaniqjavobberdi.Shundanso’ngo’quvchilaramaliyjarayonniboshlashgakirishdilar.

Mavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyalarni rasminichizishqog’ozsathigato’g’rijoylashtirishasosiyvazifalardanbiridir.Shundanso’ngkompozitsiyadagikattavakichikob’ektlarningfazoviyjoylashuvigaalohidae’tiborberiladi.Kompozitsiyadagiob’ektningxarakterlitomonlarianiqko’rsatilishigae’tiborberiladi.So’ngo’quvchiranglibo’yoqlarvositasidaishnidavomettiradi.Dastlabharbirob’ektvadaraxt,tog’largasuyuqochtuslirangberiladi.Albatta,akvarelbo’yog’idaishlashosonemas.Harbirob’ektva daraxtnio’ziningxaqiqiyrangiemas,balkikompozitsiyadagi,yorug’liktasiridarang-barangko’rinishlariningrangitushayotganaksiholatidaularningrangio’zgachako’rinadi.Shunarsagaaminbo’ldimki,metodikketma – ketlikdaishlashishnisifatlichiqarishgaolibkeladi.Ishningso’nggibosqichidamavzuli kompozitsiyakompozitsiyasiningrangjihatidanvatusjihatidanyaxlitbo’lishgaerishishasosiyvazifaekan.Guruhdagio’quvchilarningishsaviyasinibirma-birko’zdankechirdim.Ayrimo’quvchilarishnihartomonlamamukammalbajargan.Ba’zilariesaayrimkichikkamchiliklargayo’lqo’yganlar.

Meno’quvchilariningishlarinikuzatdimvatahliletdim.Quydagiko’rsatgichlargae’tibornijalbetmoqchiman.

5-sinfo’quvchilarininguchinchi choragi tasviriy san’at mashg’ulotlaridagiishlariningnatijalarinifoizlardaquydagichataqsimladik:

O’QUVCHILARNINGTASVIRIY SAN’AT

MASHG’ULOTLARIDAGITAJRIBA – SINOVNATIJALARI

№	Vazifalar	Javoblar (foizhisobida)
		Dastlabkibosqich
		Nazoratguruhi	Tajribaguruhi
1.	I-vazifa. Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasini: kompozitsion joylashuvi, kompozitsiya ningfazoviy joylashuvi ranglarda hal etilishi, tus jihatdan hal etilishi	12,2%57,3%65,4%65,2%	87,3%87,3%76,9%75,8%
2.	II-vazifa. Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinining: kompozitsion joylashuvi kompozit siyaning fazoviy joylashuvi ranglarda hal etilishitus jihatdan hal etilishi	69,5%69,2%62,6%59,4%	89,4%87,9%78,7%77,9%
3.	III-vazifa. Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinini:kompozitsion joylashuvi, kompozit siyaning fazoviy joylashuvi ranglarda haletilishi tus jihatdan hal etilishi	67,4%67,4%57,3%54,4%	90,7%88,4%79,3%78,7%
4.	IV-vazifa. Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinijoylashuvi, kompozitsiyaning fazoviy joylashuvi ranglarda haletilishi, tus jihatdan hal etilishi	67,4%67,2%58,3%67,3%	91,3%89,9%80,7%79,3%
5.	V-vazifa. Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinini: kompozitsion joylashuvi, kompozitsiya ning fazoviy joylashuvi, ranglarda hal etilishi, tus jihatdan hal etilishi	67,4%67,2%58,4%67,1%	93,7%91,7%83,3%81,7%

6-sinfo’quvchilarininguchinchichoraktasviriysan’atmashg’ulotlaridao’zgarishanchasezilarlidir

№	Vazifalar	Javoblar(foizhisobida)
		Dastlabkibosqich
		Nazorat guruhi	Tajriba guruhi
1.	I-vazifa.Mavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasini:kompozitsionjoylashuvi,kompozitsiya ningfazoviyjoylashuvi, ranglardahaletilishi,tusjihatdanhaletilishi	59,2%62,2%57,2%65,3%	94,8%93,1%85,4%82,6%
2.	II-vazifa.Mavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinini:kompozitsionjoylashuvi,kompozit siyaningfazoviyjoylashuvi,ranglardahaletilishi,tusjihatdanhaletilishi	59,3%62,3%57,2%65,4%	95,7%94,2%86,3%86,5%

6-sinfda o’quvchilariningtasviriy san’at darslarinikuzatishjarayonidaesaquydagidalillargaetibornijalbetmoqchiman.Bubosqichda3-chorakning tasviriy san’at darslarida2tavazifabajariladi.

№	Vazifalar	Javoblarsalmog’I (foizhisobida)
		Dastlabki bosqich
		Nazorat guruhi	Tajriba guruhi
1.	I-vazifaMavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinisini:kopozitsionjoylashuvi,kompozit siyaningjoylashuvi,ranglardahaletilishi,tusjihatdanhaletilishi	59,4%62,3%57,3%65,3%	95,9%95,1%87,1%86,%
2.	II-vazifa.Mavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinikompozitsionjoylashuv,kompozitsiyaningfazoviyjoylashuvi,ranglardahaletilishi	59,2%62,2%57,2%65,3%	96,3%95,5%87,5%87,1%

6-sinf vazifalarinikuzatishjarayonidaquyidagima’lumotlaraniqlandi:

№	Vazifalar	Javoblarsalmog’I(foizhisobida)
		Dastlabkibosqich
		Nazorat guruhi	Tajriba guruhi
1.	I-vazifa.Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinisini:kompozitsionjoylashuvi,kompo zitsiyaningfazoviyjoylashuvi,tusjihatdanhaletilishi	59,1%62%57,6%65,2%	97,3%97%88,9%88,9%
2.	II-vazifa.Mavzuli ma’lum bir syujet ososiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasinisini:kompozitsionjoylashuvi,kompo zitsiyaningfazoviyjoylashuvi,ranglarninghaletilishi,tusjihatdan	59,4%62,2% 57,1%65,3%	97,9%97,5%89,1%89,6%

5-va6-sinf o’quvchilariningbajarganamaliyishlarinikuzatibshundayxulosagakeldimkisinfrahbariningbevositao’quvchilarbilanijodiyhamkorligiyaxshinatijalarberarekan.Faqatginadarsjarayonidaemas,balkio’quvchimustaqilo’zustidatinmayisholibborishihammuhimdir.Kasb-hunarkollejidagio’quvchilarningbarchaparametrlarbo’yichao’sishimenito’liqqoniqtirdi.

XULOSA
Kuzatilgan va tahlil etilgan tajriba ishlari quydagi xulosalarniberadi:

MustaqilO’zbekistonsharoitidashaxsninghartomonlamabarkamolrivojlanishiuchun mahalliymanbaalardansamaralifoydalanishnikengyo’lgaqo’yishorqali ularniyuqorimalakalimutaxassisbo’libyetishishlarinita’minlashvayuksakdidli,onaVatangasadoqat,milliyhamdajahonhalqlarisan’atinimukammalbiladigan,ota-bobolarimizyaratibqoldirgano’tmishmadanyatimiznisevibqadrlayoladiganinsonlarbo’libyetishishlarinitaminlashdir.

Mavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyasijaniridarasmchizishningnazariyvaamaliymashg’ulotlaridao’quvchilarnimilliysan’atgavarassomustalariniijodini,an’analarini o’rganishgae’tiborinijalbetishmuhimdir.

Umumiy o’rta ta’lim maktablari o’quvchilarinitasviriysan’atdarslaridaMavzuli ma’lum bir syujet asosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyalarni chizishnio’rgatishmuommosimuhimbo’libshukungaqadarto’liqyechilmaganmasalalardanbirihisoblanadi.Ayrimxususiytomonlariishlangan,holos.Umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’quvchilarinitayyorlayotgano’quvdasturishukundavadavrtaqazosibilanhamdata’limsohasidagitubdano’zgarishlarnatijasidabugungikundagitalablargayetarlidarajadaamaliymetodiktavsiyalaryo’qdir.

Amaliyolibborilganmalakaviyishningnatijasidaquydagilargaerishildi:

-ilmiyadabiyotlarnivaumumiy o’rta ta’lim maktablarida hujjatlarinitahlilasosidatasviriysan’atmashg’ulotlarinipedagogikjihatlarianiqlandi,o’quvtarbiyaviyjarayonningtalablariasoslandi.

-umumiy o’rta ta’lim maktablaridao’quvchilarinitasviriysan’atmashg’ulotlaridabadiiypedagogiktayyorlashtiziminitarkibio’rganildivametodiktavsiyalarishlabchiqildi.

O’quvjarayonivauningnatijalaribelgilanganfarazitasdiqlandivaso’ngidaquydagixulosagakeldik:

-umumiy o’rta ta’lim maktablaridao’quvchilarinibadiiyrivojlanishigazamonaviytalablargamuvofiqtasviriysan’atdarslaridamavzuli ma’lum bir syujetasosiga qurilgan ko’p figurali kompozitsion asar kompozitsiyalarni janrinio’rgatishyuzasidanbakalavryo’nalishidagirassom-o’qituvchilarinioliyta’limtayyorgarliginitakomillashtirishmuammosimuhimo’rinniegallaydi.

Bitiruvmalakaviyishdagisohagaoidtayanchso’zlariningo’zbekcha-inglizchalug’at
Avtoportrеt – avtoportrеt -sеlf-portrait

Akadеmiya – akadеmiya - acadеmy

Akant – arxitеktura bеzagi - Acanthus

Akvarеl – suvbўyo- watеrcolors

Aksеssuar – aksеssuar- accеssory

Amaliy grafika – dеystvеnno`y grafichеskiy- effеctivе grapic

Animalist – animalist- animalits

Arka – arka - arca

Arxitеktonika – arxitеktonika- architеktonika

Arxitеktura – mе'morchilik- architеctur

Axromatik rang– axromatik svеt- axromatik colou

Bosh bеzak – glavno`y otdеlka- main dеcorating

Bataliya janri- urush janri- battlе gеnrеs

Bеzak- otdеlka- dеcorating

Byust – byust- bust

Vatman – chizmachilik -vatman

Vеrnisaj– kўrgazmani ochish marosimi- vеrnisazh

Vitraj- suratsoladigan rangli oyna- vitrazh

Galеrеya – galеrеya- gallе

Gliptika - toshga naqsh ўyish san'ati- gliptika

Gobеlеn- dеvorga osib qo’yiladigan suratli gilam- tapеtsry

Gorizont- ufq-horizo

Gravyura- ўyma naqsh - engraving

Grafika – grafika- graphics

Grizayl- grizayl - grizayli

Guash- guash- gouachе

Yarim soya – polu tеn- floor shade

Rеflеks – rеflеks- rеflеx

Shu'la- siyaniе - glow

jivopis – rassomlik- painting

Illyustratsiya - kitob, jurnallarga tushirilgan rasm- illutsration

Kartina – rasm, surat- picturе

Klassik san'at – iskusstvo klassika -classicits art

Kompozitsiya – kompozitsiya-composition

Mayolika - sirlangan guldor sopol idishlar- mayolika

Mavzuli kompozitsiya-pеyzaj- landscapе

Maishiy janr – bo`tovoy janr- homе gеnrе

Marina- dеngiz mavzuli kompozitsiyasi tasvirlangan rasm- marina

Mastixin - mastixin -matsikhin

Miniatyura – miniatyurno`y- miniaturе

Molbеrt- rassomlarning dastgohi -еasеl

Musavvir- xudojnik- artist

Natura- natura- naturе

Natyurmort – natyurmort- still lifе

Plakat- plakat- potsеr

Plastilin – plastilin- platsicinе

Plеner – Plеner- plеnеr

Portrеt – Portrеt- portrait

Proportsiya- mutanosiblik - proportion

Rakurs – kichraytirib tasvirlash -forshortеning

Rangli kеramika – colour cеramics

Rassom – xudojnik- artits

FOYDALANILGANADABIYOTLAR RO’YHATI

1. 
   A. Karimov. Vatanbarchamiz uchun muqaddasdir. T. O'zbekiston. 2001 y
   
2. 
   N. Abdullayev San'at tarixi. T-1987 y.
   
3. 
   B. Azimova. Natyurmort tuzish va tasvirlash metodikasi. T-1984y
   
4. 
   B. Jabbarov. Rangshunoslikka oid ayrim atama va iboralarning izohli lug'ati. N-2001 y
   
5. 
   N.Normatova Tasviriy san'at atamalari lug'ati. O'zbekiston Badiiy Akademiyasi. T-1998 y.
   
6. 
   Rangtasvir, Tasviriy san'at darsliklari. Moskva. 1995 y.
   
7. 
   B. Tojiboyev. Rangtasvir fanidanma'ruzalar matni. T-2000 y.
   
8. 
   A. Umarov. M. Axmedov. Tasviriy san'at atamalarining izohli lug'ati T-1997y.
   
9. 
   N. Abdullayev. San'at tarixi. T-2001 y.
   
10. 
    M. Nabiyev. Rangshunoslik va rangtasvir texnologiyasi. T-1995y.
    
11. 
    Толипов Н., Абдирасилов С., ОриповаН. Рангтасвир (1-кисм). Т., 2002.
    
12. 
    Толипов Н., Абдирасилов С., ОриповаН. Рангтасвир (2-кисм). Т., 2003.
    
13. 
    Абдирасилов С., Толипов Н. "Рангтасвир" Тошкент , Арнапринт. 2005.
    
14. 
    Абдирасилов С., Толипов Н., ОриповаН. Рангтасвир. Т., Узбекистан, 2006.
    
15. 
    Бойметов Б. "К,аламтасвир". Дарслик 1 - кием. Тошкент, 2006.
    
16. 
    Абдурахмонов Г.М. Рангтасвир ва композистия. Тошкент, 1995
    
17. 
    1. Абдирахмопов G’.M Kompositsiyaasoslari. “Iqtisod-moliya” Toshkent,2008
    
18. 
    2.Тожиев Б. "Композиция" фанидан маърўзалар матни. Низомий номидаги ТДПУ, Тошкент, 2000.
    
19. 
    Байметов Б. "Қаламтасвир". Дарслик 1-кисм.- Тошкент, 2006.
    
20. 
    Т.Қўзиев, А.Эгамов, Т.Қаноатов, А.Нурқобилов - Рангтасвир
    
21. 
    5-9 синфлар учун "Санъат" Журнали нашриёти, Тошкент- 2003 Т.К,узиев; А.Эгамов "Рангтасвир" (5-9 синфлар учун) Тошкент-2008.
    
22. 
    Беда Г.В. Живопись: Учебник для студентов педагогических институтов.- М: Просвещение, 1986.- 192с, ил.
    
23. 
    Абдурахмонов Ғ.М. “Рангтасвир ва композициядан методик тавсиялар” 1966.й
    
24. 
    Абдурахмонов Ғ.М. “Композиция асослари” 2003.й
    
25. 
    Ойдинов.Н “Ўзбекистон тасвирий санъат тарихидан лавҳалар” Тошкент 1997.й
    
26. 
    Бойметов.Б “Қаламтасвир асослари” Тошкент 2001
    
27. 
    С.Абрасулов.Н Толипов “Рангтасвир” 2005.й
    
28. 
    М.Набиев “Рангшунослик” Тошкент 1995.й
    
29. 
    Н.Б.Немцева,Ю.З. Шваб “Ансабль” Шохи-зинда. Тошкент.1979.й
    
30. 
    Р.Ҳасанов. Мактабда тасвирий санъатни ўқитиш методикаси. Тошкент фан нашриёти. 2004.й
    
31. 
    П.Зоҳидов “Меъмор олами” Тошкент 2003.й
    
32. 
    Н.Абдуллаев “Санъат тарихи” Тошкент 2001.й
    
33. 
    Р.Ражабов, Ҳ.Султонов, “Тасвирий санъат тарихи” меъморчилик обидалари. Тошкент 2008.й
    

1