Nókis – 2023 Ósimlikler sistematikasi analizi hám latinsha (nomenklatura) atlarin oqıw qaǵiydalari

Zarafshan arshası yamasa qara arsha (Juniperus zeravschanica Kom.) boyı 10-15 m, diametri 1-1,5 m li, shox-shabbasi qalıń, sharsıyaqlı, piramida yamasa jayılǵan formadaǵı terek. Atalıǵı kubbalari jaz ortalarında payda boladı hám qısı boyı (báhárge shekem) rawajlanadı. Analıǵı kubbalari hám jazda payda boladı hám kelesi jıldıń báhárinen rawajlanadı. Bul arsha eki úyli terek bolıp, báhárde changlanadı. Analıq kubbası shańlanıwı yamasa shańlanbawına qaramay tuxım kurtak rawajlana beredi. Sırtqı ko`rinisnen analıq qubbasınıń tuxımı bar yamasa joq ekenligin anıqlaw múmkin emes, lekin tuxım`lanbaǵan qubba tez to`gilip ketedi.
Qubbada tuxım`lar ekinchi jılı gúzde jetiledi. Qubbalar kelte shaqalarında jaylasadı. Olar domalaq, diametri 1,5 sm ge shekem bolıp, zangori rende, quramında smola bar, tıǵız tochkalı. jetiliskende reńi o`zgerip, ondaǵı tochkalar to`gilip ketedi. Qubba 4-6 ta teńge sıyaqlı japıraqlarınıń o`zara qosılıp o`siwi nátiyjesinde payda boladı. Tolıq tuxımlı qubba jetilgennen soń keyingi jılı báhárde to`giledi.
Arsha turi tuxımınan ko`beyedi. Tuxımı úshmúyesh, tuxımsıyaqlı, jerge to`gilgennen soń qolay sharayatta 1-3 jılda o`nip shıǵadı. Úlken jasta tamırı bekkembolıp rawajlanadı.
Zarafshan arshası qurǵaqshılıqqa shıdamlı hám ıssılıqtı súyiwshi tereklerden esaplanadı. Iǵallı topıraqlı jerde jaqsı o`sedi. 1000 jılǵa shekem jasaydı. Tawlı jerlerde teńiz qáddinen 2800 m biyiklikte o`sedi. Qurǵaqshılıqqa shıdamlı hám tamırı sisteması bekkem bolǵanlıǵı sebepli onı taw qıyalıqlarına egiw úlken áhmiyetke iye. Bul arsha Oraylıq Aziya mámleketlerinde de ushırasadı.
Yarım sharsıyaqlı arsha yamasa sawir arsha (Juniperus semiglobosa Rgl.) boyı 10 m, diametri 0,6 m ge jaqın terek. Qabıǵı ashıq qońır reńde. Shaqaları asılıp o`sedi hám yarımshar formadaǵı shaqalardan turadı. Olar jińishke, tınıq jasıl reńde. Japıraqları tange sıyaqlı dúzilgen, boyı 1,5-3 mm bolıp, ushında oval formasında yamasa uzınshaq formada smola bezleri bar. Teńge japıraqları qarama-qarsı jaylasqan. Bul arsha eki úyli o`simlik. Qubbaları 4-6 ta teńge sıyaqlı japıraqlardan ibarat, olar kelte bandli bolıp, ekinshi jılı jetilisedi. Qubbada 2-6 dan tuxım rawajlanadı. Tuxımnıń boyı 5 mm, eni 4 mm, romb-domalaq formada, biraz yassi, qaptalları jińishke oyıq sızıqlı, qońır reńde.
Yarımsharǵa uqsas arsha tuxımınan ko`beyedi. Dáslepki jıllarda áste, soń tez o`sedi. Bul arsha ko`binese zarafshan arshası menen birge o`sip, úlken-úlken arshazarlar payda etedi.