Noaniqlik sharoitida moliyaviy aktivlarni baholash metodi

Noaniqlik sharoitida moliyaviy aktivlarni baholash metodi
Katayev Abdumalik Abdukarimovich , TDIU , MBF , MT-83 guruh talabasi
E-mail: [e-mail]
Annotatsiya : Moliyaviy aktivlar - shakldagi aktivlar guruhi naqd pul va turli moliyaviy vositalar. Bunga aktivlar guruhiga milliy va xorijiy pul mablag'lari kiradi valyuta, debitorlik, qisqa muddatli va uzoq muddatli tashkilotning moliyaviy investitsiyalari. Xo'jalik yurituvchi sub'ektning moliyaviy aktivlari eng yuqori hisoblanadi likvid aktivlar, har qanday majburiyatlarning bajarilishini ta'minlash darajasi va turi. Butun biznes ularning mavjudligi va aylanish tezligiga bog'liq
Kalit so’zlar : Moliyaviy aktivlar ,aktivlar baholash , CAPM,WACC
Moliyaviy aktivni har tomonlama baholash deganda uning asosiy xususiyatlarini aniqlash tushuniladi. Bunda, birinchi navbatda, aktivning bozor qiymati va u investorga taqdim etuvchi real daromad darajasi yoki moliyaviy aktiv investorga uning risk darajasiga va tavakkalchilik darajasiga muvofiq ta’minlashi kerak bo‘lgan daromadning talab qilinadigan normasi. likvidligi baholanishi kerak. Moliyaviy aktivlarni baholash birlamchi va ikkilamchi bozorlarda ham amalga oshiriladi. Birlamchi bozorda u moliyaviy aktivning risk darajasiga, bozor foiz stavkalariga va emitentning kredit reytingiga mos keladigan daromadlilik stavkasini belgilashdan iborat. Ikkilamchi bozorda bu moliyaviy aktivni qayta baholash, uning bozor narxini ma'lum darajadagi tavakkalchilik darajasidagi moliyaviy aktiv ma'lum darajadagi daromadni ta'minlaydigan tarzda tuzatishdir.
Moliyaviy aktivlar(Financial assets) so'zidan - bu bir nechta ma'noga ega: kompaniya aktivlarining bir qismi, bu moliyaviy resurslar bo'lishi mumkin: qimmatli qog'ozlar va pul mablag'lari.Moliyaviy aktivlar bilan bir qatorda - kassadagi pul mablag'larini o'z ichiga oladi; cheklar; depozitlar; bank depozitlari; sug'urta polislari; qimmatli qog'ozlarga investitsiyalar; boshqa korxonalarning aktsiyalariga portfel investitsiyalar; boshqa korxona va tashkilotlarning yetkazib berilgan mahsulot uchun pul to‘lash majburiyatlari (tijorat krediti deb yuritiladi); boshqa korxonalardagi ulushlar yoki ulushlar; nazorat qilish huquqini beruvchi boshqa korxonalar (firmalar)dagi ulushlar.
Moliyaviy aktivning joriy bozor qiymati bozor foiz stavkalarining joriy tarkibi orqali diskontlangan aktiv bo'yicha kelajakdagi to'lovlar miqdori bilan belgilanadi. Ko'pincha bu qiymat taxminiy bozor qiymati deb ataladi, chunki u ushbu aktivga bo'lgan talab va taklifni muvozanatlash natijasida bozorda o'rnatilgan aktivning joriy bozor qiymatiga teng bo'lmasligi mumkin. Joriy bozor qiymati va taxminiy bozor qiymati o'rtasidagi muvofiqlik diskont stavkasini tanlashga va har bir aniq moliyaviy aktiv uchun kutilayotgan pul oqimlarini aniqlashning to'g'riligiga bog'liq.
Har qanday moliyaviy aktivning taxminiy bozor qiymati aktivdan kutilayotgan pul oqimlarining joriy qiymati sifatida aniqlanishi mumkin. Moliyaviy aktivning risk darajasi va joriy bozor foiz stavkalari bilan belgilanadigan foiz stavkasi bo'yicha diskontlangan. Umuman olganda, bozor qiymatini baholash uch bosqichdan iborat:

1. 
   Muayyan yoki noaniq kutilayotgan pul oqimini hisoblash va investorning ushbu pul oqimini olish ehtimolini baholash;
   
2. 
   Kutilayotgan pul oqimini diskontlash uchun foiz stavkasini aniqlash;
   
3. 
   Pul oqimi miqdori va foiz stavkasidan foydalangan holda pul oqimining joriy qiymatini to'g'ridan-to'g'ri hisoblash.
   

Moliyaviy aktivdan kutilayotgan pul oqimlari miqdor va vaqt jihatidan ko'proq yoki kamroq aniq bo'lishi mumkin. Shu sababli, aktivdan kutilayotgan daromadni baholash ma'lum yoki noaniq pul oqimlarini hisoblashdan iborat. Ikkinchi holda, kutilayotgan pul oqimining qiymati, balki uni olish ehtimoli ham baholanadi. Kelajakdagi pul oqimi aniq belgilangan moliyaviy aktivlarga obligatsiyalar kiradi, ular bo'yicha foizlarni to'lash miqdori va muddatlari, shuningdek miqdori va to'lov muddati belgilanadi. Bunday holda, faqat pul oqimini olish ehtimolini baholash muammosi qoladi. Davlat obligatsiyalari uchun bu ehtimollik juda yuqori, korxonalar obligatsiyalari uchun daromadlarni o'z vaqtida to'lash, korxonaning bankrot bo'lish xavfi va boshqalar bilan bog'liq muammolar bo'lishi mumkin. Shunga qaramay, obligatsiyalar bo'yicha kutilayotgan pul oqimi aktsiyalardan kelajakdagi daromadga qaraganda amalda aniqroqdir. Kelajakdagi dividend to'lovlari ham korporatsiya olgan daromadga, ham korporatsiya rahbariyati tomonidan olib borilayotgan siyosatga, shuningdek, vaqt o'tishi bilan sezilarli darajada o'zgarishi mumkin bo'lgan korporatsiya aktivlarining bozor qiymatiga bog'liq. Agar investor o'z aktivlarini sotishga qaror qilsa, bozorda moliyaviy aktivning kelajakdagi sotish narxi ham juda noaniq bo'lishi mumkin.
Diskont stavkasi ikki komponentdan iborat:

• 
  Xavfsiz foiz stavkasi;
  
• 
  Ushbu aktivga investitsiya qilish uchun risk mukofoti;
  

Rivojlangan moliya bozorlarida xavfsiz yoki minimal foiz stavkasi qisqa muddatli (3 oygacha) davlat qarzi bo'yicha foiz stavkasiga teng. Ukrainada xavfsiz stavkani belgilashda Milliy bankning qayta moliyalash stavkasi, depozit stavkalari va boshqalar hisobga olinadi. Risk mukofotini aniqlashda ushbu aktivga xos bo'lgan xavflarning asosiy turlarini (kredit, valyuta, iqtisodiy) hisobga olish va ularning qiymatini to'g'ri aniqlash kerak.Agar moliyaviy aktiv qarz majburiyati bo'lsa, diskont stavkasi shu kabi majburiyatlar bo'yicha mavjud foiz stavkalari asosida aniqlanadi va moliyaviy aktivdan kutilayotgan daromadni aks ettiradi. Aktsiyalarni baholash mexanizmi boshqa moliyaviy aktivlarni baholash mexanizmidan farq qiladi, chunki aktsiyalar mulkchilikning doimiy quroli bo'lib, ularning rentabelligi nafaqat korporatsiyaning hozirgi holatiga, balki kutilayotgan o'zgarishlarga ham bog'liq bo'lgan ko'plab omillarga bog'liq. uning kelgusidagi faoliyati. Muayyan korporatsiya aktsiyalarining bozor qiymati, birinchi navbatda, korporatsiya faoliyati bilan bevosita bog'liq bo'lgan omillar va bozor ishtirokchilarining uning rivojlanish istiqbollariga nisbatan kutishlari bilan shakllanadi.
“Kompaniya balansining aktiv qismida u kelajakda kutilayotgan pul oqimlarining joriy qiymatini diskontlash uchun qo‘llanilishi lozim bo‘lgan ko‘rsatkichdir. Majburiyatlar qismida esa, u kompaniyaning raqobat muhitida jalb qilingan va taqsimlanmagan kapitali uchun iqtisodiy xarajat hisoblanib, unda investorlar barcha daromad olish imkoniyatlarini puxta tahlil qiladilar va solishtiradilar. Investorlar tomonidan qaralganda u kompaniyaning aksiya va obligatsiyalariga qilingan investitsiyalardan kutilayotgan daromaddir”. Odatda, o‘z kapitali bahosi (ing. cost of ownership capital) deganda, xususiy kapital bahosini (cost of equity capital) tushuniladi. Kompaniyaning umumiy kapitali bahosi deyilganda odatda o‘rtacha tortilgan kapital bahosi (weighted average cost of capital, WACC) ni nazarda tutamiz. Sodda qilib aytganda, “xususiy kapital bahosi – bu, investor tomonidan kompaniyaning xusuiy kapitaliga qilingan investitsiyadan kutilayotgan daromadlilik darajasi.” Shuni tan olish kerakki kapital bahosi qarz va ulushli instrumentlarning ikkisiga birdek aloqador bo‘ladi. Tadqiqotchi olimlarning fikriga ko‘ra, “sof pul oqimlari barcha investorlar uchun mavjud pul oqimlari bo‘lganligi sababli, kompaniyaning o‘rtacha tortilgan kapitali bahosi o‘zida har bir investor uchun kutilayotgan daromadni aks ettirishi lozim”. Bugungi kunda kompaniya kapital bahosini hisoblashning turli xil metodlari mavjud bo‘lib, ular ichida eng ko‘p qo‘llaniladigani WACC hisoblanadi va u quyidagicha hisoblanadi: