Nogironligi bor shaxslar bilan ijtimoiy ish amaliyoti

O’z-o’ziga xizmat qilish ko’nikmalarini shakllantirish
O’z-o’zini parvarish qilish ko’nikmalarini o’zlashtirish (kiyinish va echinish, o’zingizga g’amxo’rlik qilish, hojatxonadan foydalanish, mustaqil ovqatlanish, cho’milish, yuvish va boshqalar) bolaning o’ziga bo’lgan hurmatiga bevosita ta’sir qiladi, uning mustaqilligi yo’lidagi muhim qadamdir.
O’z-o’ziga xizmat ko’rsatish ko’nikmalariga o’rgatish sizga bolalarning atrofdagi narsalar haqidagi tasavvurlari va bilimlarini kengaytirish, sezgi ta’limi, nutqni rivojlantirish, nozik vosita ko’nikmalari va qo’llarni muvofiqlashtirish, shuningdek taqlid va og’zaki ko’rsatmalarni bajarish, o’zingizni naqshga yo’naltirish va muayyan harakatlar ketma-ketligiga rioya qilish muammolarini samarali hal qilishga imkon beradi.
Rivojlanishning odatiy versiyasida, bir yildan keyin bola allaqachon o’ziga qaratilgan individual harakatlarni amalga oshirishi mumkin: shlyapasini kiyib, echib oling, paypoqlarini, mushukchalarini echib oling, u qoshiq bilan ovqatlanib, kosadan ichishi mumkin. Bola bu ko’nikmalarni o’ziga oladi, unga g’amxo’rlik qilayotgan kattalarning harakatlariga taqlid qiladi. Va keyingi ko’nikmalar kattalarning bevosita ishtirokida shakllantiriladi, ular harakatlar modelini taqdim etadilar, to’g’ri natijani tasdiqlaydilar va xatolarni ko’rsatadilar, bolani o’z harakatlarini nazorat qilish va baholashga o’rgatishganda va ularni namuna bilan taqqoslaydilar.
Ko’zi ojiz bolalarda o’z-o’zini parvarish qilish ko’nikmalarini shakllantirish o’z-o’zidan yuzaga kelmaydi. Bunday ko’nikmalarga o’rgatish - bu ijtimoiy xodimlar va ota-onalar uchun ishning butun sohasi bo’lib, u hozirgi paytda bolaning imkoniyatlarini inobatga olgan va tezkor vazifalarga qaratilgan maxsus dasturga asoslanadi. Ko’zi ojiz nogiron bolalarda o’zini o’zi parvarish qilish ko’nikmalarini rivojlantirish ular va ularning ota-onalari uchun hayotiy zaruratdir. Ushbu yo’nalishdagi ijtimoiy ishning maqsadi bolalarga kundalik hayotda mustaqillik va mustaqillikka erishishdir.

Morjina e.V. ijtimoiy dastur mutaxassisi ota-onalar bilan birgalikda ko’zi ojiz bolalar uchun o’z-o’ziga yordam berish ko’nikmalarini o’qitishda yuqori natijalarga erishishi mumkin bo’lgan butun dasturni ishlab chiqdi.

Ishning quyidagi shakllari ajratiladi:
- individual (individual operatsiyalar amalga oshiriladi);
- guruh (bu ko’nikmaga ega bo’lish uchun ob’ektiv sharoitlar yaratiladi: bolaning xatti-harakati butun guruh bolalar uchun umumiy qoidaga bo’ysunadi; bundan tashqari, taqlid mexanizmi ishlaydi).
Bir guruhdagi bolalar soni 5-6 kishidan iborat. Ushbu miqdoriy kompozitsiya sizga guruh ishlarida bolalarning individual xususiyatlarini hisobga olishga imkon beradi. Yil davomida bolalar guruhidagi bolalar tarkibi, qoida tariqasida, o’zgarmaydi.
Siz individual ko’nikmalarni o’qitish topshiriqlarini erta yoshdan boshlashingiz mumkin. Bunday holda, ota-onalar uyda shug’ullanishadi va ijtimoiy ishchi dasturning o’tishini nazorat qiladi.
Bitta darsning har biri ham, guruh ham 30 daqiqa davom etadi. Mashg’ulotlar haftasiga 1-2 marta o’tkaziladi.
Ota-onalar bilan ishlash:
- ota-onalarning qiziqishini yaratish: o’z-o’zini parvarish qilish ko’nikmalarini shakllantirishga nima uchun katta e’tibor berganimiz haqida suhbatlar; xatti-harakatlardagi o’zgarishlarni muhokama qilish, mashg’ulot paytida bolaning o’zini o’zi anglashi; boshlang’ich bosqichda, mashg’ulotning o’rtalarida va oxirida (video materiallardan foydalangan holda) bolaning ko’nikmalarini taqqoslash va baholash;
- "o’z-o’zini parvarish qilish ko’nikmalari" kontseptsiyasining mohiyatini muhokama qilish, ushbu yo’nalishdagi maxsus ishlarga ehtiyoj, ota-onalarni dastur bilan tanishtirish;
- ota-onalar tomonidan har bir ko’nikmaning shakllanish darajasini ko’rsatadigan anketalar yoki anketalarni to’ldirish;
- ota-onalar bilan birgalikda mahoratni shakllantirishdagi navbatdagi qadamni aniqlash, ushbu bosqichni uyda qanday mashq qilish bo’yicha ko’rsatma;
- bolaga bu mahoratni o’rgatish uchun ota-onalar ishtirokida amaliy dars;
- ota-onalar bilan birgalikda ish natijalarini muhokama qilish. [13]
Ko’nikmalarni rivojlantirishda mavjud sezgi etishmovchiligini hisobga olish kerak. Ko’zi ojiz bolalar bilan ishlashda bo’sh joyni aniq tuzish, dars jadvalidan foydalanish kerak (yaqinlashib kelayotgan darsni ko’rsatadigan turli xil ob’ektlar-belgilar bilan katakchalar). [6]
O’zbekiston RespublikasiKonstitutsiyasi tarixda birinchi bor brayl alifbosida chop etildi. O’zbekiston Matbuot va axborot agentligi tomonidan Toshkent shahar ixtisoslashtirilgan ko’zi ojizlar maktab-internatida ushbu nashrning xayriya-taqdimoti o’tkazildi.
Ushbu tadbirda qatnashgan Matbuot va axborot agentligi bosh direktori vazifasini bajaruvchi Komil Allamjonov yurtimizda imkoniyati cheklangan shaxslarga yaratilayotgan imkoniyatlar, jumladan, ko’zi ojiz yoshlarning sifatli ta’lim olishi va zarur adabiyotlar bilan ta’minlanishi borasida amalga oshirilayotgan ishlar haqida ma’lumot berdi.
O’zbekiston Matbuot va axborot agentligi bosh vazifalaridan biri bu talim sohasi uchun tegishli buyurtmalar asosida o’quv qo’llanmalarini o’z vaqtida va to’liq taminlab berishdir, — dedi K. Allamjonov. — Agar mutasaddi tashkilotlar buyurtma bermasa-chi? Tashabbus ko’rsatmasa-chi? Afsuski, biz ushbu sohada ko’plab muammolarni uchratishimiz mumkin. Eng avvalo, ko’zi ojizlar uchun bugun maxsus kitoblarni faqatgina bir dona bosmaxona chop etayotganini alohida ta’kidlab o’tmoqchiman.
Shubhasiz, bosmaxona ma’naviy va moddiy jihatdan ancha eskirgan. Bu samaradorlikka ta’sir ko’rsatmoqda — bosmaxonada yiliga bor-yo’g’i 18 tur darslik chop qilinyapti. Vaholanki, ko’zi ojizlar maxsus maktabi uchun yana 48 tur darslik etishmaydi. Taqqoslash uchun aytadigan bo’lsak, umumta’lim maktablarda bolalar butun maktab davri mobaynida 134 ga yaqin darsliklardan ta’lim olishadi.
Respublika bo’ylab, uch ming bola ko’zi ojizlar uchun maxsus maktablarda ta’lim olmoqda. Ushbu o’g’il-qizlar ham darsliklar orqali bilimini boyitib qolmay, iqtidori va malakasini rivojlantirishga ko’maklashuvchi turli adabiyotlar, badiiy va ilmiy asarlar, o’quv qo’llanmalardan ham foydalanishlari zarur emasmi? Lekin bunday kitoblarning yo’qligi, shunchaki yaxshi ta’lim olishga sharoit yaratib berolmaganimiz bois, qanchadan-qancha iste’dodlarni kashf qilolmayapmiz.
Oliy o’quv yurtlarida ham ko’zi ojizlar uchun o’quv qo’llanmalarining yo’qligi bois bu toifadagi talabalar faqatgina ma’ruzada yozib olgan konspektlardan foydalana olishadi, xolos.
Ushbu sohadagi vaziyatni tubdan o’zgartirish maqsadida Matbuot va axborot agentligi tomonidan “Ko’ngil ko’zi” nomli keng miqyosli dastur ishlab chiqmoqda. Ushbu dasturda ko’zi ojizlar uchun o’quv qo’llanmalarini nashr qilish sohasida yangi ishlanmalarni moliyalash, bu borada faoliyat yuritadigan bosmaxonalarning texnik va texnologik asosini yangilash, sohani rivojlantirish uchun kadrlar etishtirish, audio kitoblar ishlab chiqarishni rivojlantirish, imkoniyati cheklangan bunday bolalar uchun sifatli ta’lim va ijtimoiy moslashuvga yo’naltirilgan yana boshqa chora-tadbirlar amalga oshirilishi rejalashtirilgan.
Zarur adabiyotlar, o’quv qo’llanmalarining chop etilishi ixtisoslashtirilgan maktab-internatlarda sifatli ta’limni ta’minlab, ko’zi ojiz yoshlarning iqtidor va salohiyatini ro’yobga chiqarishda muhim ahamiyat kasb etadi.
O`qitish vaqtida ba`zi bolalarning ko`zi zaifligi tufayli qiyinchiliklar kelib chiqishi mumkin. Periferik qism (ko`z), o`tkazuvchi nerv hamda bosh miya katta yarim sharlarining ensa qismida joylashgan qobiq tugunidan iborat ko`rish analizatori yordamida amalga oshadigan optik idrok bolaning psixik kamol topishida g`oyat katta rol o`ynaydi. Bu idrok bolaning atrofini o`rab olgan dunyodagi predmetlar va hodisalar haqidagi tasavvurlarini tarkib toptirishda belgilovchi ahamiyatga egadir. Tevarak-atrofdagi voqelikdan eng ko`p taassurotni ko`rish analizatori orqali oladi.
Ko`rish va ko`z bilan idrok qilishni kamol toptirishdagina emas, balki fazoviy tasavvurlarni (atrof-tevarakdagi fazoni mo`ljallash, harakat sohasini) kamol toptirishda ham juda katta rol o`ynaydi, chunki harakat ko`z nazorati ostida kamol topadi. Ko`rish fazoviy tasavvurlar bola maktabda o`qiyotgan davrda ham uning uchun alohida muhim ahamiyatga egadir, chunki alifbe harflarini, son tasvirlarini bilish, geografik kartani tushunish va hokazolar ko`rish fazoviy tasavvurning muayyan darajada kamol topgan bo`lishini taqozo qiladi.