"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

oyaviy parokandalik va uning oqibatlari. Sobiq sovet davlatining 
barham topishi va "sovuq urush"ning tugashi ikki qutbli dunyoning 
barbod b lishiga olib keldi. arb va Sharq tarafkashligining ma'nosi 
qolmadi. Ayni cho da noaniqlik, umidsizlik va xayolotlardan mahrum 
boiish davri boshlandi. tgan asrlardagi buyuk diniy taiimotlar kabi 
diniy qarashlardan xoli b lgan oyaviy-siyosiy qurilma (struktura)lar 
va xayolot k p jihatdan z jozibasini y qotdi. Odamlarda na 
islohotchilarga va na inqilobchilarga nisbatan ishonch qoldi. Buyuk 
dasturlar, buyuk taqiqlar va buyuk mahrumliklar odamiarni bundan 
buyon ilhomlantirmaydigan va q rquv his-tuy ularini 
uy otolmaydigan holga keldi. 
Mohiyat e'tibori ila mafkuralashgan sobiq sovet davlati halokati 
marksizm-leninizm oyalariga boigan umidlarni puchga chiqardi, 
dunyodagi juda k p sotsial taiimotlarning tag-tomiri zil ketdi. Sotsial 
tenglikdan darak bergan sotsialistik jamiyat t risidagi afsonalarga 
boigan ishonch har qanday dolzarblikdan mahrum b ldi. "Sotsialistik 
lager" deb atalgan mamlakatlar deyarli k pchiligi hayotning arbcha 
modelini qabul qilib olib, bozor iqtisodi munosabatlari tamoyillari va 
ularning siyosiy demokratiyalarini g yoki qabul qilgandek b lgan 
cho da, arb mamlakatlarining zida ma'rifatchilar merosi va uning 
hosilasi b lgan individualizm, taraqqiyot va siyosiy demokratiyani tanqid 
ostiga olish kuchayib ketdi. Odamlarni, xalq ommasini yuksak ideallarga 
safarbar etuvchi yangi oyalar topilmagani sababli, hayotdan 
qoniqmaslik, undan norozilik alomatlari yalpi umumiy tus olib ketmoqda. 
Dinlardan xolilik dinamikasining zi hayot ma'nosini shaxsiy chegarasiz 
ehtiyojlari va istaklarini qondirishdan iborat deb tushungan isiemolchi 
odamlar shaxsini shakllantirmoqda. Odamzotga arbcha keragidan ortiq 
erk berish faqat zini- zi sevadigan, yaqin kishilari, jamiyat oldidagi 
har qanday mas'uliyat his-tuy usidan mahrum individlar avlodi 
shakllanishi uchun qulay ijtimoiy muhitni vujudga keltirdi. Bunday 
individ ijtimoiy hayot rishtalarining barchasiga qarshi, chunki uning 
nazarida ijtimoiy ruxsat va taqiqlar g yoki uning oyoq-q lini kishanlab 
q yadigandek tuyuladi. Bunday odamlar galasi barcha xatoliklar, 
84 

---

kamchiliklar uchun zi yashayotgan jamiyatni qoraiashdan, undan norozi 
b lishdan nariga ta oimaydilar. Ular na tartib-intizomni, na hayo-
iboni, na an'anaiarni va na zini- zi idora etishni tan olishadi. Chunki 
ana shunday individlar uchun davlat va jamiyat ularning chek-chegarasiz 
ehtiyojlarini va ehtiroslarini qondirishi, jiddiy qimay va mehnat qilmay 
huzur-haiovat bilan yashashlarini ta'minlashi kerak. Shuning uchun ham 
postmodernizm tarafdorlari hozirgi arb turmush tarzi (modeli)ni 
"jamiyatdan qoniqmaslik" ruhining qaror topishi sifatida 
tavsiflamoqdalar. 
Tadqiqotchilarning ba'zilari arbiy Ovr poda shakllangan 
jamiyatlar quyoshi s nib bormoqda, bu sivilizatsiya ma'naviy tanazzulga 
uchrab, zining oxirgi nafasini olmoqda, demoqdalar. Chunki odamlarga 
hayot ma'nosini bergan, kelajakka umid va ishonch ruhim singdirgan 
buyuk dinlarga ixlos susayib ketgan, dindan xoli b lgan oyaviy-siyosiy 
qurilmalar t qigan afsonalarning qadri tushgan bir vaziyatda inson shaxs 
sifatida barbod b lishi uchun ijtimoiy muhit vujudga kelmoqda. Boshqa 
bir tadqiqotchilar qattiq tartiblar va cheklashlar hamda behad k p urf-
odatlardan xoli qandaydir dunyoviy dinga xshash bir y nalish, 
boshqacha aytganda, taraqqiyot dini yaratish haqida fikr bildirmoqdalar. 
Amerikalik tadqiqotchi P.Berger "Xudosiz olamda chor tomonga 
tarqalayotgan zerikish r y bermoqda", deydi. 
Bunday vaziyatda odamlar, jamiyatlar, hamjamiyatlar uzoq muddatli 
istiqbolga ega b la oladilarmi? Yangi infrastrukturalarning ma'naviy 
tayanchi b la oladigan oyalar va ideallarni topib b ladimi, degan 
savollar k ndalang b lib turibdi. Natijada an'anaviy dinlar yoki 
dinlardan xoli oyaviy-siyosiy strukturalar rniga afsonalar, oyalar, 
xayollar ifodasi b lgan turli-tuman mazhablar yoki milliy bolshevizm, 
milliy-fashizm kabi uyushmalar paydo b lmoqda. Nafaqat islomda, 
balki pravoslaviya, protestantizm, liberalizm va yangi bolshevizmda 
dunyoni " zimizniki" va "begonalar"ga b lish mayli paydo b lib, yangi 
tarafkashlik mafkurasiga y l ochilmoqda.