"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Kalit s zlar. tabiiylik, sun'iylik, harakatning sotsial shakli, sun'iy 
qurol, sun'iy energiya, axborot, fanlarning shakllanishi, Arab-musulmon 
olami, noaniqlik vaziyati, kompyuter texnikasi, robot, elektron mashina, 
"Sun'iy aql", avtopilot, mikroorganizmlar. 
Takrorlash uchun savollar 
1. Aqlning paydo b Iishi va rivojlanishi tabiatga qanday ta'sir k rsatadi? 
2. Sun'iy qurollar yasash va ularai takomillashtirish qanday oqibatlarga 
olib keladi? 
3. Axborotni t plash, saqlash va uzatish mexanizmi ijtimoiy taraqqiyotga 
qanday ta'sir etmoqda? 
4. Axborot sifati deganda nima nazarda tutiladi? 
5. Fan qanday ehtiyojlar tufayli shakllanadi va rivojlanib bormoqda? 
6. Ilm-fan raVnaqi va uning oqibatlari qanday namoyon b lmoqda? 
7. "Sun'iy aql" nima va uni rivojlantirish xavflimi? 
8. Atrof-muhitni ifloslantirishning oldini olish mumkinmi? 
9. Ona tabiat bilan Aql quvvati (energiya)si rtasidagi ziddiyatlar zining 
qarama-qarshi tomoniga o ib ketisbi mumkinmi? 
UCHINCHI VA OXIRGIIMKONIYAT 
Ziddiyatlar va ularni hal qilish muammosl Jahondagi hozirgi zamon 
ziddiyatlari, ular zining qarama-qarshi tomoniga o ib ketib, katta 
halokatlarni keltirib chiqarishiga y I q ymaslik muammosi paydo 
b ldi. Buning uchun avvalo " or odamlari"ga xos tafakkur tarzidan 
voz kechib, inson (jamiyatlashgan individ)ga xos tafakkur tarzini barchada 
shakllantirish muhim b lib turibdi. Bunga ilgarigidek, yuqorining amriga 
muvofiq emas, balki quyidan, asta-sekin zgarishlar tufayli shakllanishi 
mumkin b lgan hamda har qanday ziddiyatlarni yon berish, murosa-
yu madora y li bilan hal etishga imkon beradigan yangicha tafakkur 
tarzini qaror toptirish tarixiy zarurat ekanligini anqlab olish lozim. 
Bundan 3,8 milliard yil muqaddam Tabiat - Quyosh tizimi tarkibidagi 
Yer deb ataladigan planetada tiriklik sohasi (biosfera) zidan- zi paydo 
b lganini fan isbotlagan. Shu munosabat bilan odamzotning paydo 
e 

---

b lishi biosfera taraqqiyotining oliy bosqichi sifatida talqin etilmoqda 
U tufayli borliq zini- zi angiash darajasiga yetdi. Ammo bu anglash 
endilikda Yerda borliqning zini halokat yoqasiga ohb kehb qo ydi. 
Natijada Yer deb atalgan Ona tabiat yana bifurkatsiya - yangi tanloy 
qarshisida turibdi. Chunki u zi paydo qilgan odamzotdan bezor bo ldi. 
Endilikda azabnok tabiatdan saxovat kutib tirib b lmaydi, balki 
Aql tufayli odamzot Yer deb atalgan tabiatni halokat yoqasiga ohb kehb 
q ygan ekan, yana Aql yordamida bu "boshi berk k cha"dan chiqib 
ketish uchun qolayotgan zarracha imkoniyatdan ham foydalanish 
choralarini izlashi va topishi lozim. Aks holda borliqning oliy timsoh 
b lgan odamzot tur sifatida y q b lib ketishi amqhgim jahonga 
tanilgan olimlar isbotlamoqdalar. 
Yangi tarixiy davrda tor manfaatlar negizida belgilanadigan 
maqsadlarni umumplanetar manfaatlariga b ysundirish malakasmi 
odamzot zida hosil etmasa b lmaydi. Buning uchun hozirgi davming 
Bosh va Asosiy ziddiyatlarini ravshan tasavvur etish hamda ularm hal 
etishning insoniy y llari va vositalarini izlash va topish lozim. 
Nazarimizda, tabiat va jamiyat, jamiyat va odamzot rtasida paydo 
b lgan ziddiyatlarni Bosh ziddiyat sirasiga kmtish t n bo ladi. 
Olimlarning aksariyati tabiat bilan odamzot rtasida antogomstik 
(kelishtirib b lmaydigan yoki kelishtirish qiyin) ziddiyatlar paydo 
boiganiga e'tiborni qaratmoqdalar. Masalaga yanada jiddiyroq va 
kengroq yondashsak, odam tabiat va jamiyatga tez moslashuvchan 
mavjudotdir. Agar har bir jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-
huquqiy ma'naviy-axloqiy muhit umumplanetar muammolarm ham hal 
etish tomonga burib yuborilsa, odam va uning barcha jamoalan, 
tashkilotlari yangi muhitga moslasha boshlaydilar. Shuning uchun ham 
tabiat va jamiyat, jamiyat va odamzot rtasidagi ziddiyatlar ular o zinmg 
qarama-qarshi tomoniga butunlay o ib ketishiga yo 1 qo ymaslik 
choralarini izlab topish zarur. Boshqa ziddiyatlar ana shu asosda qadamba-
oadam hal etib borilaveradi. Masalan, arb bilan Sharq rtasidagi, 
milliy va diniy negizdagi, rivojlangan mamiakatlar bilan rivojlanayotgan 
mamlakatlar rtasidagi, oyaviy yondashuvlardagi ziddryatlami hal etib 
borish yuqoridagi Bosh ziddiyatni qanday bartaraf etish yo hdagi 
insoniyat faoliyatiga bo liq b ladi. Shuni aytish joizki, Bosh, Asosiy 
va boshqa ziddiyatlami talqin qilish va hal qilishga qaratilgan ijtinioiy 
faoliyatlarda, hatto ilmiy tadqiqotlarda an'anaviylik va turg un fikrlash 
64 

---

mayllari kuchli. Endilikda "ikki qutbli" dunyo rniga «k p qutbli», 
dunyoning vujudga kelishi mafkuraviy yondashuvlardagi ziddiyatlarni 
yanada kuchaytirib yuborayotgani bunga misol b Ia oladi.