"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

XX ASR - "MAFKURA ASRI" SIFAHDA 
Siyosat globallashuvining asosiy y nalishlari. XX asrga kelib jahon 
hamjamiyatining dunyo miqyosidagi aloqalari intensiv tus ola boshladi. 
Davlatlar, ayniqsa yirik davlatlar rtasidagi ziddiyatlar zining qarama-
qarshi tomoniga o ishida geosiyosatning ta'siri b ldi. Bu siyosat z 
navbatida tarafkashlik mafkurasini shakllantirdi. Natijada milliy zlikni 
anglash milliy mafkuralarga z r ehtiyojni paydo etib, siyosatdagi 
arbparastlik mayllari inqirozga uchradi. 
Siyosat va mafkura g yoki egizaklar kabi bir-birini taqozo etadi. 
Mafkuralarning barchasi hokimiyat nufuzi va hokimlik munosabatlari 
muammosi bilan uzviy ravishda bo Ianib ketadi. Chunki har qanday 
hokimiyat yoki siyosiy partiya z maqsad-muddaolariga keng xalq 
ommasini ishontirish uchun kuchli, ta'sirchan mafkuraga muhtoj b ladi. 
Mafkura ommani muayyan maqsad sari harakat birligini vujudga 
keltirish, ayni cho da boshqa partiyalardan ajratib olish funksiyalarini 
bajaradi. Mafkuraning yana bir muhim funksiyasi shuki, u odamlar 
rtasidagi institutsional munosabatlar ahamiyatini k rsatishga da'vat 
etadi: siyosat subyektlari sifatida ijtimoiy institutlar, partiyalar, 
80 

---

hamjamiyatlar va boshqalarning tarixiy sharoitdagi siyosiy qarashlanni 
ma'qullaydi yoki inkor etadi. Mafkuraning muhofaza funksiyasi tufayli 
real siyosiy voqelikka boshqacha qaraganlar timsolida dushman obrazini 
yaratib, ularga qarshi xalq ommasida nafrat his-tuy usini vujudga 
keltiradi. Muayyan guruhning birlashish darajasi mafkura yordamida 
shakllantirilgan dushman obrazining dahshatli qiyofasiga muvofiq keladi. 
Odamzot muayyan tarixiy davrda yashovchi mavjudodgina emas, shu 
bilan birga u z orzu-armonlari, z xayoliy tasavvurlari bilan notarixiy 
davrda ham yashaydigan xilqatdir. Boshqacha aytganda, odam, jamiyat, 
davlat va jahon hamjamiyati (demak, odamlarning muayyan jamoalari) 
umuman olganda dunyoqarashlik mezonlariga ega b ladi. Aynan ana 
shu mezon muayyan tarixiy davrdagi hukmron paradigma mazmunini 
tashkil etadi. Nemis faylasufi F.Nitsshe XX asr falsafiy tamoyillar nomi 
bilan turli guruhlarning jahonga hokimlik uchun kurash asri b ladi, 
degan edi. Ammo u biroz adashgan ekan: XX asrda mafkuraviy tamoyillar 
falsafiy tamoyillardan ustun keldi. Mohiyatan arzon xomashyo va ishchi 
kuchiga hamda keng bozorga ega b lish maqsadlarini oyaviy pardalarga 
rab, xalq ommasida bosib olish nazarda tutilgan mamlakat aholisi 
timsolida dushman obrazi yaratish uchun kuchli mafkuraviy ijtimoiy 
institutlar, oyaviy ta'sir tkazish vositalariga ega b lish kerak edi. 
Asr boshida sodir etiigan birinchi jahon urushi va undan keyingi 
voqelik Ovr poliklar uchun qimmatga tushdi: ular zlarining ilgarigi 
mavqeidan mahrum b Iib, AQSh va Yaponiyani ham jahon taqdirini 
hal etuvchi buyuk davlatlar sifatida tan olishga majbur b ldiiar. 30-
yillarga kelib jahon maydonida Sovet Ittifoqi degan buyuklikka da'vogar 
yana bitta davlat paydo b Idi. Ikkinchi jahon urashidan keyin kuchlar 
nisbati AQSh va Sovet Ittifoqi boshliq davlatlar foydasiga hal b ldi. 
Natijada, dunyoqarash jihatidan ham, Ijtimoiy-siyosiy tuzum jihatidan 
ham xalqaro munosabatlarda bir-biridan tubdan farq qiladigan ikki 
qutbli dunyo paydo b ldi. 
Bu davrda hukmronlik qilgan oyaviy-siyosiy oqimlar - marksizm, 
milliy sotsializm, liberalizm va boshqalar funksional jihatdan buyuk diniy 
tizimlar - katolisizm, protestantizm, islom va boshqalar tarixan bajarib 
kelgan vazifalarni ado etdilar. Shu ma'noda ular yuqoridagi siyosiy-faisafiy 
oqimlar dunyoviy dinlar tusida zlarini namoyon etdilar, Dunyo ikki 
qarama-qarshi harbiy-siyosiy guruhga b linib ketgach, odamlar ongi va 
qalbi uchun kurash xalqaro siyosatning tarkibiy qismiga aylandi. 
SI 

---

XX asming dastlabki n yilliklarida sotsial-islohotchilar, fashistlar va 
bolsheviklar singari siyosiy-mafkuraviy kuchlar rtasida beomon oyaviy 
kurash borgan b lsa, ikkinchi jahon urushidan keyin ikki jahon tizimi 
rtasida hayot-mamot kurashi boshlanib, u "sovuq urush" nomini oldi. Bu 
"urush"da sobiq sovet ittifoqi boshJiq harbiy-siyosiy blok magiub boiishining 
asosiy sabablaridan biri rejali x jalikka asoslangan iqtisod va 
buyukdavlatchilik shovinizmiga tayangan siyosat inson huquqlari va erkini 
barbod etib, insonni davlat mashinasi oddiy vintchalariga aylantirib q ydi. 
Mafkura esa ana shu dahshatli siyosatni nechogiik insoniy etib k rsatmasin, 
baribir, ayriinsoniy mohiyatga ega b lgan siyosat barbod b Idi.