"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

XX asr - ogohlantirish asri sifatida. Odamzot million yillar davomida 
z kuchi yordamida yashash uchun kurashib keldi. rmonlarni yoqib, 
chorvachilik va dehqonchilik uchun tekis yaylovlar va maydonlarni yuzaga 
keltirdi. Yer sathi landshaftlarini zgartira bordi. Keskir qurollar, 
22 

---

palaxmon toshlar, nayzalar yordamida hayvonot olamiga qarshi hujum 
boshladi. Ularning bir qismini z hukmiga b ysundirib, uy hayvonlariga 
aylantirdi. Oziq-ovqat sifatida foydalanishdan tashqari z o ir 
mehnatini shu jonivorlar zimmasiga yukladi. Ov qurollarini 
takomillashtirib, hayvonot olami ustidan hukmron b lib oldi. 
Hayvonlar yordamida zaro qir inbarot urushlar tashkil etdi. 
orlarda yashaydigan va tirikchilik qiladigan odam galalari yashash 
uchun kurash shakllaridan biri z turi - odam zotiga qarshi boradi. Uni 
b ysundirish, ularning ovchilik va dehqonchilik maydonlarini egallab 
va b ysundirilgan odam galalari mehnatidan foydalanish y liga tdi. 
Odam guruhlarining odam guruhlariga qarshi urush ochishi jarayonida 
or odamlariga xos tafakkur va turmush tarzi qaror topa bordi. Bir 
uru va qabilaning yaxshi yashashi uchun boshqa uru -qabilalar ularga 
b ysunishi, olib odamlar jamoalarining quli sifatida ular uchun mehnat 
qilishlari shart edi. Bizga ma'lum b lgan tarixning keyingi t rt ming 
yilida shunday urushlarda 6 milliard odam qoni daryo b lib oqdi. Bu 
qir inbarot urushlardan biztting ajdodlarimiz ham chetda qolmadilar. 
Sharqdan arbga qarab qilingan dahshatli urushlar, ularning natijasida 
yuzaga kelgan juda katta imperiyalar bunga shohid. Biroq Ovrupa 
mamlakatlarida yuz bergan ilmiy-texnika taraqqiyoti, par mashinalar, 
s ngra dvigatellarning paydo b lishi odam mehnatini texnika zimmasiga 
yuklashdan tashqari dahshatli urush qurollarining takomiilashib borishiga 
keng y l ochdi. arbiy Ovruponing yirik va rta davlatlari, buyuk-
davlatchilik, buyukmillatchilik shovinizmi oyalari bilan ongi 
zaharlangan xalqlari, millatlari faqat bitta uru , elat va xalq bilan emas, 
balki butun-butun xalqlar va hatto qit'alarda yashaydigan deyarli barcha 
elat va millatlar ustidan hukmronlik qiladi. Ularning yer osti va yer usti 
boyliklarini talash, odamlarni quldek ishlatish orqali boylik t plash, 
shu mazlum xalqlar xoru zorligi, bemisl o ir mehnati evaziga shohona 
yashash y liga kirib oldilar. XVIII-XIX asrlar arbiy Ovrupo 
mamlakatlari davlatlari mustamlakachilik tizimining tantanasi davri 
b lgan b lsa, XX asr fan-texnika parvozi va ayni cho da 
mustamlakachilikka qarshi milliy-ozodlik kurashlarining avj olishi bilan 
tavsiflanadi. Ilmiy-texnika taraqqiyoti (ITT) davrida ishlab chiqarishni 
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, ITI r y bergach, axborot 
texnologiyalarining takomillashuvi va rivoji tufayli misli k rilmagan 
yashash sharoiti vujudga keldi. 2-holatda milliy ong rivoji milliy zlikni 
23 

---

anglash tufayli keng quloch yozgan milliy ozodlik urushlari va kurashlari, 
mustamlakachilik rejimiga asosan barham berdi. Asr oxirida dunyodagi 
eng yirik mustamlakachilik imperiyasi - sobiq sovet davlati barham topdi. 
Ilgarigi "Ikki qutbli" dunyoning "K p qutbli" dunyoga aylanishi 
oyaviy-mafkuraviy jarayonlarga e'tiborni yanada oshirdi. 
Voqelikdagi tub sifat zgarishlari individlar ongi, mamlakatlar 
xalqlari ijtimoiy ongida jiddiy o'zgarishlar sodir etdi. Ammo ana'naviy 
tafakkur tarzida jiddiy zgarishlar sezilmayapti. Ya'ni, bir odam, bir 
ijtimoiy qatlam, bir xalq, bir millat yaxshi yashashi uchun boshqa 
odamlar, ijtimoiy guruhlar, xalqlar, elatlar, millatlar ham yaxshi yashashi 
kerak. Aks holda chin ma'nodagi farovonlik b lmaydi, degan tafakkur 
tarzi shakllanishi nihoyatda qiyin kechyapti. Bu hol yana or odamlariga 
xos tafakkur va turmush tarzi, ya'ni kimdir bekamu k st yashashi uchun 
kimlardir xoru zor b lishi kerak, degan qarashlar hukm surishi uchun 
oyaviy asos b lib qolmoqda. Endilikda boshqa xalqlar, millatlarni 
urush y li bilan asoratga solib, ularriing boyligi va kuchidan oshkora 
foydalanish cheklanmdqda. Ammo katta davlatlar rtacha va kichik 
mamlakatlarni z ta'siriga olish uchun oyaviy kurash kuchayib, uning 
oqibati sifatida lokal urushlar uchun y l ochilmoqda. Ma'naviy 
inqirozning kuchayib borishi natijasida inson ruhi va jamiyatdagi 
ma'naviy-axloqiy muhit qashshoqlashib bormoqda. Bu esa har bir 
mamlakatda nafs qurbonlari - uyushgan jinoyatchilar, toshba irlik, 
insonlar taqdiriga befarqlik qusurlari rivoji uchun qulay ijtimoiy-siyosiy 
muhitni shakllantirib q ymoqda. 
XX asr ziga xos ogohlantirish asri b lib, odamzot ikki y l - yo 
najot, yo halokat yoqasiga kelib qolganini rad etish qiyindir. Bu ikki 
yoidan qay birini tanlash uning ixtiyorida. Noosfera - Aql sohasi tantana 
qilguday b lsa, odamzot, uning davlati, barcha ijtimoiy-siyosiy 
uyushmalari Aql mevasi boigan fan-texnika yutuqlaridan chinakam 
bunyodkorlik, insoniylik manfaatlari y lida foydalanish davriga tadi. 
O izda emas, amalda tinch-totuv yashash, boshqalarni asoratga 
solishdan voz kechish, shu tariqa urushlar, janjallar, terrorchilik 
harakatlariga barham berib, umuman urushlarni, janjallarni odamzot 
amaliyotidan chiqarib tashlaydi. Buning uchun inson tafakkur tarzida 
jiddiy zgarishlar sodir b lishi lozim. Binobarin, falsafa yangicha 
dunyoqarash, yangicha ma'naviyat - Noosfera davrining yetilgan ijtimoiy 
ehtiyoji b lib, barcha davlatlar geosiyosati va mafkurasida zgarishlar 
24 

---

b iishga e'tiborni qaratmoqda. Ilgarigi tarqoq dunyo yagona bir butun 
dunyoga aylangani ham siyosatchilar va mafkurachilar, barcha ongi raso 
kishilarda or odamlariga xos tafakkur tarzi barham topishi hamda 
Noosfera davri tafakkur tarzi shakllanishini zarurat qilib q ymoqda. 
Aks holda ekologiyaning ifloslanishi, inson ruhining qashshoqlanishuvi, 
or odamlariga xos tafakkur va turmush tarzi rivoji uchun qulay ijtimoiy-
siyosiy muhitning b lishi tufayli insoniyat zi yashayotgan Ona 
tabiatini, u bilan birga zini muqarrar halokatga olib keladi. Zero, 
Noosfera davrida odamzot shunday katta, qudratli texnika va axborot 
texnologiyasiga ega b ldi. U bilan chinakam farovonlikni taminlash 
yoki butun planetani y q qilish quvvati yuzaga keldi. 
Xulosa: a) "Tabiat - jamiyat - inson" kooevolutsiyasi butunlay izdan 
chiqib ketishiga y l q ymaslik zarur; b) ijtimoiy hayot va taraqqiyot 
haqida yangi konsepsiya yaratish muhimdir; v) Noosfera - tabiat 
taraqqiyotining yangi bosqichi b lib, unda Aql sohasi yetakchi maylga 
aylanib bormoqda; g)" Aql va uning mevasi b lgan barcha ilmiy" 
kashfiyotlardan insoniyatning porloq kelajagi uchun foydalanish ijtimoiy 
va tarixiy zarurat b lib turibdi,