Nordic international university X alqaro nordik universiteti

NORDIC INTERNATIONAL UNIVERSITY

X ALQARO NORDIK UNIVERSITETI





Mavzu:O'quvchilar shaxsini har tomonlama kamol toptirish

Bajardi: Baxtiyor Alibayev
Mavzu:O'quvchilar shaxsini har tomonlama kamol toptirish
Reja:
1.Barkamol shaxsning axloqiy qiyofasi
2.O'quvtarbiya jarayonida oquvchilarda axloqiy fazilatlarini shakllantirish
3.Komil insonni voyaga etkazishda boshlangich ta'lim
1. Tarbiya metodlari bola shaxsini har tomonlama kamol toptirish maqsadi bilan belgilanadi va tarbiya jarayoniga taaluqli ko`pgina tarkibiy qismlarni o`z ichiga oladi. Tarbiya metodlari ijtimoiy jamiyat tomonidan ta`lim muassasalari oldiga har tomonlama barkamol, erkin, ijodkor, mustaqil fikr egasi etib tarbiyalash vazifalari bilan belgilanadi. Bu boradagi vazifalar yosh avlodni O`zbekiston Respublikasi mustaqilligini mustahkamlash. Vatan ravnaqi xalq farovonligi yo`lida faoliyat olib boruvchi shaxslarni tarbiyalash, ularni bu kurashga jalb ettirish orqali amalga oshiriladi. Ushbu g`oyaga tayangan holda. Tarbiya qonuniyatlariga muvofiq tarbiya metodlaridan foydalanib ish ko`rish lozim bo`ladi. Tarbiya metodlari yunoncha («metodos»- yo`l)-bu o`qituvchi(tarbiyachi) va jamoa tomonidan g`oyaviy va ma`naviy e`tiqodlarini, ma`naviy his-tuyg`u va odatlarini tarkib toptirish maqsadida qo`llaniladigan shaxsga tarbiyaviy ta`sir ko`rsatish usullari demakdir. Tarbiya metodlari o`quvchi(tarbiyalanuvchilar)ning o`z shaxsini takomillashtirish borasidagi harakatni ham tashkil etishni nazarda tutadi. Shu bois hozirgi zamon pedagogikasida tarbiya metodlari o`qituvchi va o`quvchilarning tarbiyaviy vazifalarni hal qilishga qaratilgan o`zaro bog`langan, birgalikdagi faoliyati usuli sifatida qarab chiqiladi. O`quvchilar u yoki bu tarbiyaviy ta`sirga turlicha munosabatda bo`ladilar. Bu ularning individual xususiyatlariga, tarbiyalangalik darajasiga. Tarbiya metodlarining qay darajada o`rinli va samarali tanlangani hamda mohirona qo`llanilganligiga bog`liq. Tarbiya metodlarini to`g`ri tanlash tarbiya vazifalarini ijobiy hal qilishda, o`quvchilarning o`z-o`zini tarbiyalash va faoliyatini rag`batlantirishda yordam beradi. Tarbiyaviy natijalarga erishishni istagan har bir o`qituvchi (tarbiyachi) tarbiya metodlari va ularning mohiyati puxta o`zlashtirishib olish maqsadga muvofiqdir.
2. Oila tarbiyasi — oilada otaona, vasiy yoki katta kishilar tomonidan bolalarni tarbiyalash. Yosh avlodning har tomonlama rivojlanishida muhim oʻrin tutadi. Oila tarbiyasida doimiy tarbiyaviy taʼsirchan kuch — oilada ruhiy xotir-jamlik, samimiy munosabat, ota-ona obroʻsining yuqori boʻlishi, bolalarga talab qoʻyishda oila kattalari oʻrtasidagi birlikning saqlanishi, bola shaxsini mehnatga tarbiyalashga alohida eʼtibor berish, bolani sevish va izzatini joyiga qoʻyish, oilada qatʼiy rejim va kun tartibini oʻrnatish, bolaning yosh va shaxsiy xususiyatlari-nl hisobga olish, boladagi oʻzgarishlarni kuzatib borish, undagi mustaqillikka intilish va tashabbuskorlik sifatlarini qoʻllabquvvatlash va h.k. Oila qanchalik tartibli, uning aʼzolari oʻrtasidagi munosabat samimiy boʻlsa, Oila tarbiyasi ham shunchalik muvaffaqiyatli boʻladi. Oila tarbiyasida ota-ona obroʻsi, ularning kuzatuvchanligi, sezgirligi, hozirjavobligi muhim tarbiyaviy ahamiyatga ega. Oila tarbiyasida tarbiya jarayoni zerikarli, quruq nasihatgoʻylikdan iborat boʻlib qolmasligi lozim. Bola hayotining koʻp qismi oilada oʻtadi. Shu boisdan mavjud anʼanalar, urf-odatlar, rasm-rusumlar va marosimlarning ijobiy taʼsirida bola asta-sekin ka-mol topib boradi. Anʼana va marosim Oila tarbiyasining qudratli qurolidir.
3. Tarbiya nazariyasi-pedagogika fanining bir qismi bo’lib, tarbiyaviy jarayonning mazmuni, usuli va tashkil e’tish masalalarini o’rganadi. Tarbiya nazariyasi markaziy Osiyo faylasuflarining va xalq pedagoglarining tarbiya borasida boy tajribalariga tayanadi. U o’z qoidalarini asoslash uchun falsafa, sotsiologiya, e’’tika,e’tsetika, fiziologiya, psixologiya, fanlaridan foydalanadi. Tarbiya nazariyasi pedagogikaning tashqi bilimlari: pedagogikaning umumiy asoslari, ta’lim nazariyasi, maktabshunoslik bilan u’zviy bog’langandir. Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy. ahloqiy, irodaviy e’tsetik xislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy rivojlanadi. Bola o’sgan sari bu faoliyatlar takomillashadi, mutsaxkamlashadi.
4. O’sib kelayotgan avlodning jamiyat normalarini to’la qonli qabul qilishi, o’z davrining yaxshi va kerakli kishisi bo’lib etishishi oilaning boshqa rasmiy tarbiya maskanlari bilan o’rnatadigan to’g’ri munosabatlari bevosita bog’liq. Ijtimoiylashuv jarayonida maktabgacha ta’lim muaasasalarining o’rni alohida ahamiyat kasb etadi. CHunki maktabgacha ta’lim muaasasalarining xodimlari bolaning ota-onasi bilan bevosita, har kuni muloqotda bo’ladi va ular maktab ma’muriyatidan fraqli ikki xil funktsiyani bajaradi: rasmiy va norasmiy. Undan tashqari, tarbiyachining o’zi ota-onaga nisbatan ikki xil holatda bo’ladi – rasmiy tarbiyachi va samimiy, e’tiborli suhbatdosh tarzida. Lekin oila a’zolari bilan maktabgacha ta’lim muaasasalarining xodimlarining bitta bola tarbiyasidagi ishlarini uyg’unlashtirish, yaxshi samaraga erishish unchalik oson ish emas. CHunki ikkala tomon bir-biriga ishongan taqdirdagi ular o’rtasida samimiy muloqot bo’lishi va tarbiyada ijobiy natijalarga erishish mumkin.
5. Aqliy tarbiya-aqliy tarbiyani shakllantirishda faqat tushuncha va faktlardan foydalanishning o‘zi yetarli emas, buning uchun fikrlash, isbotlash, xulosa chiqarish, umumlashtirish, tizimlashtirish, taqqoslash, asosiy ma’lumotni ajratib olish kabi jarayonlarni ham faol qo‘llash lozim bo‘ladi. Axloqiy tarbiya- „Axloq“, „xulq“ va „atvor“ so‘zlari arabcha so‘z bo‘lib, ular o‘zbek tilida ham o‘z ma’nosida qo‘llaniladi. Mehnat tarbiyasi- mehnat tarbiyasi oldida turgan asosiy vazifa o‘quvchilarga mehnat ta’limiga oid ilmiy bilimlar berish, mehnat qurollari bilan muomala qilishga o‘rgatib, hayotga, ijtimoiy foydali mehnatga tayyorlashdir. Estetik tarbiya. Hayotda tabiat go‘zallikning manbasidir. U estetik tuyg‘ularni, bolalarning kuzatuvchanligini va tasavvurini rivojlantirish uchun juda boy material beradi. Ekologik tarbiya- Davr talabiga ko‘ra, yana boshqa yo‘nalishda ham ish olib borish talab etilmoqda. U ham bo‘lsa ekologik tarbiya masalasidir. Huquqiy tarbiya—bu shaxsga nisbatan huquqiy ongni, huquqiy munosabatlarni, qonunga itoatkor xulqatvor ko‘nikmalari va odatlarni shakllantiruvchi uyushgan, aniq maqsadni ko‘zlagan ifodasidir.
6. O‘sib kelayotgan yosh avlod huquqiy tarbiyasining xususiyatlari yangi jamiyatning o‘z xarakteri, turmush tarziga asoslanadi. Ularning tamoyili jihatdan yangi, yanada murakkab muammolarni hal etish zarurligini ifoda etadi. Avvalo, huquqiy tarbiya yosh avlodni kamol toptirishning samarali vositasi sanaladi.

Yuqorida qayd qilingan mulohazalar huquqiy tarbiyaning yaxlit tizimi quyidagilardan iboratligini ifodalaydi:
Birinchidan, huquqiy tarbiya subyektlariga: davlat idoralari, jamoat tashkilotlari, mehnat jamoalari, mansabdor shaxslar va boshqalar kiradi.
Ikkinchidan, huquqiy tarbiya obyektlariga: mansabdor shaxslar, fuqarolar, ichki ishlar idoralari xodimlari kiradi.
Uchinchidan, huquqiy tarbiya mazmuniga: huquqiy ta’lim, huquqiy targ‘ibot va tashviqot ishlari kiradi.
To‘rtinchidan, huquqiy tarbiya shakllariga: ma’ruzalar, seminarlar, suhbatlar, viktorinalar kiradi.
Beshinchidan, huquqiy tarbiya metodlariga: ishontirish, rag‘batlantirish, majburlash kabilar kiradi.
Oltinchidan, huquqiy tarbiya vositalariga: matbuot, radio, televideniya, adabiyot va san’at asarlari, ko‘rgazmali tashviqot hamda targ‘ibot vositalari kiradi.

XULOSA
Bugungi kunda respublikamiz uzluksiz ta’lim tizimining barcha bo‘g‘inlarida ma’naviy-axloqiy tarbiya ishlarini samaradorligini oshirish, har tamonlama etuk, barkamol shaxsni voyaga etkazish dolzarb muammolardan biri bo‘lib turibdi.
Kichik yoshdagi maktab o‘quvchilarida ma’naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish usullari yuzasidan olg‘a surgan tadqiqot farazimiz o‘z isbotini topdi va biz ushbu muammo bo‘yicha izlanishlarimiz natijasida quyidagi xulosalarga keldik.
Keyingi yillarda pedagogik tadqiqot mavzulari asosan ta’lim jarayoni, o‘qitishning zamonaviy texnologiyalari, axborot texnologiyalarini ta’lim jarayoniga qo‘llash muammolari ustida izlanish ishlari olib borilayotgan bo‘lsada, ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalariga ham e’tibor qaratila boshlandi.
Ma’naviy-axloqiy tarbiyaga doir tadqiqot ishlari katta yoshdagi o‘quvchilar va talabalarga yo‘naltirilgan bo‘lib, kichik yoshdagi o‘quvchilarda axloqiy fazilatlarni shakllan-tirishning o‘ziga xos xususiyatlari, uni amalga oshirishning samarali vosita va usullari to‘laqonli o‘rganish zarurati tug‘ilmoqda.
Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarda axloqiy fazilatlarni shakllantirishga asos bo‘lib xizmat qiluvchi vosita, omil va usullar borasida etarlicha tajribalar mavjud. Xalqimiz bola tarbiyasi sohasida kattagina tajribaga, boy ma’naviy-axloqiy qadriyatlarga, an’analarga, tarbiyaning milliy usullari va vositalariga ega.
Barkamol shaxsni shakllantirishda axloqiy tarbiya markaziy o‘rinlarda turadi. Bugungi kunda tarbiyaning bosh maqsadi - xar tomonlama etuk, barkamol shaxsni shakllantirishdir. Ushbu maqsadiga erishish uchun milliy-mafkuraviy, xuquqiy, aqliy, axloqiy, mehnat, estetik, iqtisodiy, ekologik, jismoniy tarbiya vazifalarini amalga oshirish lozim.
Axloq – ijtimoiy ongning muhim bir shakli bo‘lib, ijtimoiy hayotning hamma sohalarida insonning xulq-atvorini tartibga solib turadigan prinsiplar, talablar, me’yorlar va qoidalar majmuidir. Axloqda jamiyatda tarkib topgan «yaxshilik», «sharaf», «vatanparvarlik», «vijdon», «adolat», «to‘g‘rilik», «halollik», «poklik» singari tushunchalarning barchasi ham baholanuvchi xarakterga ega.
O‘quvchilarni axloqiy tarbiyalashning bosh maqsadi - ularda jamiyatga, vatanga muhabbat va sadoqatni, mehnatga, atrofdagi kishilarga va o‘z-o‘ziga nisbatan axloqiy munosabatlarni shakllantirishdan iboratdir. Zero, kishining tarbiyalangan-lik darajasi uning munosabatlarida, ya’ni his-tuyg‘u, tushunchalarida, xatti-haraktlarida namoyon bo‘ladi.