«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

36 


Balans usuli
– iqtisodiyot tarmoqlari, tarmoqlararo, ijtimoiy sohalarda doimo
o‗zgarib turuvchi iqtisodiy ko‗rsatkichlar muvozanatini ifodalovchi tizimdir. 
Yuqoridagilar bilan birga, ―Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya‖ fani yuzasidan
amalga oshirilayotgan tadqiqotlarda quyidagi yo‗nalish usullariga ham alohida 
ahamiyat qaratiladi:
- tarmoqlar bo‗yicha (mamlakatlar va iqtisodiy rayonlar xo‗jaligining alohida 
tarmoqlarini, shuningdek, jahon xo‗jaligining tarmoq tarkibini);
- rayonlar bo‗yicha: (mamlakatlar va iqtisodiy rayonlar xo‗jalik majumasini); 
- mahalliy (lokal), ya‘ni alohida olingan sanoat korxonasini, firmalar
faoliyatini, aholi punktlari, dehqon-fermer va uy xo‗jaliklari, assotsiatsiyalar va 
boshqa korxonalar xo‗jalik faoliyatini tadqiq qilishda keng foydalaniladi.
―Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya‖ fanida tarmoqlar bo‗yicha tadqiqot usullari 
muhim o‗rin tutadi. Bu usul orqali jahon xo‗jaligi, iqtisodiy rayon va mamlakat
bo‗yicha iqtisodiyot tarmoqlarining rivojlanishi va joylashish xususiyatlari, 
tarmoqning iqtisodiy rayon va mamlakat xo‗jalik ixtisoslashuvida tutgan o‗rni,
istiqbolda rivojlanishi hamda iqtisodiy rayonlarning shakllanishidagi o‗rni tadqiq 
qilinadi.
Rayonlar bo‗yicha mamlakat xo‗jalik majmuasini, mavjud tabiiy sharoit, 
tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy resurslar hamda fan-texnika inqilobi yutuqlari asosida
samarali hududiy ishlab chiqarish tizimini rivojlantirish va shakllantirish tadqiq 
qilinadi. Shuningdek, rayon va mamlakat bo‗yicha majmuali tadqiqotda rayon va
mamlakat hududida rivojlanayotgan ishlab chiqarishni hududiy tashkil qilishning 
samarali shakllari, hududiy ishlab chiqarish majmualari va agrosanoat majmualari,
vertikal va gorizontal ishlab chiqarish aloqalari hamda energiya ishlab chiqarish 
bosqichlari (sikllari) o‗rganiladi.
Ishlab chiqarishni hududiy tashkil qilishni takomillashtirish va o‗ziga xos 
xususiyatlarini o‗rganishda mahalliy miqyosdagi tadqiqotlar, ya‘ni aniq korxona,

---

---