«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

485 
Transport omili juda muhim, chunki u ishlab chiqarishning bevosita davom 

ettiruvchi tarmog‘i hisoblanadi.

Transport infratuzilmasi bo‘lmasa, xomashyo ham keltirilmaydi, mahsulot 
ham iste‘molchilarga yetkazilmaydi, hududiy mehnat taqsimoti rivojlanmaydi.
Shuning uchun transportning ahamiyati barcha boshqa omillar ta‘siri bilan 
qo‘shilib, uyg‘unlashib ketadi va uni ―sof‖ holda ajratib olish qiyin. Shu bilan
birga, transport masalasi iqtisodiy geografik o‘rin omili bilan ham chambarchas 
bog‘liq.
Zero, bu o‘rin obyektning, eng avvalo, tashqi iqtisodiy munosabatlarini 
anglatadi. Ishlab chiqarishni joylashtirishning ―qulayligi‖ ko‘p jihatdan uning
arzonligi, arzonligi esa, asosan, transport xarajatlarining kamaytirilishi demakdir.
Ishlab chiqarishni joylashtirishdagi klassik g‘oyalar: I.Tyunenning ―Qishloq
xo‘jaligi shtandorti‖, A.Veberning ―Sanoat shtandorti‖, V.Kristallerning 
―Markaziy o‘rinlar‖, A.Lyoshning ―Iqtisodiy landshaft‖, N.N.Kolosovskiyning
HIChM, F.Perruning ―O‘sish qutblari va rivojlanish markazlari‖ g‘oyalarini ham 
transport omilisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Transport iqtisodiyot tizimining

qon 

tomiri
,

harakatlantiruvchi kuchi
dir.
U pirovard natijada, ishlab chiqarishni hududiy tashkil etishning 

samaradorligini ta‘minlaydi. Ayni vaqtda transport tarmog‘ining o‘zini ham

joylashtirish qonuniyatlari va omillari mavjud. Ular tabiiy geografik, iqtisodiy va 
siyosiy mazmunga ega bo‘ladi.
Tog‘-kon sanoati rivojlangan hududlarda ko‘proq temiryo‘l transporti, 
agrosanoat rayonlarda avtomobil transporti rivojlangan bo‘ladi. Avtomobil
transporti, shuningdek, tog‘li mamlakatlarda ham katta ahamiyatga ega. 
Transport uzoqni yaqinlashtiradi, vaqtni tejaydi va shu asosda iqtisodiy
geografik samaradorlikka erishiladi. Aytish joizki, transport (uning ikki jihati bor:


birinchisi - yo‘l, ya‘ni infratuzilma ekanligi;

---

---