Ноябрь 2020 17-қисм

Ноябрь 2020 17-қисм
Тошкент
MATEMATIKA FANIDA DIDAKTIK USULLAR YORDAMIDA MATNLI 
MASALALARNI YECHISH
Yaxshilikov Ruslan Xujayorovich
Samamrqand viloyati Ishtixon tumani 
15-umumta’lim maktabi Matematika fani oʻqituvchisi
[phone] 
Annotatsiya: maqolada matnli masalalarni yechish yuzasidan o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma 
va malakalarni hosil qilishga doir fikrlar bildirilgan. Ma’lumki, matematika moddiy dunyoning 
obyektlarini o‘rganadi. Lekin boshqa fanlardan farqli o‘laroq, unda miqdoriy munosabatlar va 
fazoviy shakllar asosiy obyekt sifatida qaraladi. Matematika o‘sib kelayotgan yosh avlodni 
kamol toptirishda o‘quv fani sifatida keng imkoniyatlarga ega. 
Kalit so‘zlar: Arifmetik amallar, matnli masalalar, algoritmlar, natural sonlar.
Ta’lim - o‘quvchilarga dars jarayonida beriladigan bilim, ko‘nikma va malakalarni ongli 
o‘zlashtirish hamda mustahkamlashning rejali jarayonidir. Sinf o‘quvchilarining bilish darajasi 
va qiziqishlari matematika darsining mazmuni va sutrukturasidan kelib chig‘ib, uning hajmiga 
katta ahamiyat bergan holda, undan darsning istalgan bosqichida foydalanish mumkin. Darsning 
boshida o‘quvchilarni shu darsga qiziqtirish uchun, darsning o‘rtasida yangi mavzu materiallarining 
yaxshi o‘zlashtirilishini ta’minlash uchun, darsning oxirida esa egallagan matematik bilim, 
ko‘nikma va malakalarini yanada mustahkamlash va nazariy bilimlarni kundalik amaliy hayot 
bilan bog‘lash maqsadida kiritiladi.
Ko‘pincha matnli masalalarni yechishda aksariyat o‘quvchilar qiynalishadi yoki ushbu turli 
masalalarni yechish ko‘nikmalarini shakllantirish ko‘p vaqt va mehnat talab qiladi. Yuzaki 
qaraganda matnli masalalar nihoyatda xilma-xil bo‘lib, turi va soni nuqtai nazardan cheksiz 
ummonga o‘xshaydi. Shuning uchun o‘quvchida matnli masalalarni yechish ko‘nikmalarini 
yaxshi shakllanishi uchun qaysi turli masalalardan nechtadan yechishi kerak degan tabiiy savol 
tug‘iladi. Bunda yechiladigan masalalar soni asosiy mezon emas. Agar matnli masalalar yaxshi 
tahlil qilinsa, aslida boshqa holatni payqash mumkin ekan. Ya’ni matnli masalalarning soni ko‘p 
bo‘lishi mumkin, lekin ular chekli sondagi turlarga bo‘linadi. Agar o‘quvchi o‘nlab bir xil turli 
masalalalrni ishlagan bo‘lsa, u aslida bir turli, yana ham aytish mumkinki, bitta masalani yechgan 
hisoblanadi. Demak, masalalarni yechishda masalalar xilma-xilligiga e’tibor berish kerak.
Biz quyida darslikda yechish usullari ko‘rsatilmagan matnli masalalarning bir necha turlari 
va ularni yechishning umumiy algoritmlaridan namunalar keltiramiz:
Ishga doir masalalar
• 1-masala: Bir ishni 10 kishi 8 kunda bajara oladi, ikki kundan so‘ng ularga yordam berish 
uchun bir nechta kishi kelib qo‘shildi va qolgan ish to‘rt kunda bajarildi. Nechta kishi kelib 
qo‘shilgan?
• 1-masalaning yechimi:10 kishi – 6 kun ishlagan bo‘lsa, x- kishi - 4 kunda ishni bajargan 
bo‘lsa 10:x=4:6 : x=15 15-10=5
• Javob : Demak 5 kishi kelib qo‘shilgan.