Nutq odobi va etiketi (Adabiy til va shevaga xos so`zlar) Reja

Adabiy til me’yori.
Dialektal me’yor
So‘zlashuv me’yori
Ijtimoiy tarmoq me’yori.


Adabiy til normasi deganda, hozirgi adabiy til uchun qat’iy mezon sifatida qabul qilingan me’yorlar tushuniladi. Adabiy til normasi nutq madaniyatining asosi bo‘lib, u ham o‘z navbatida o‘nta turga bo‘linadi. Ular quyidagilardir:
1. Leksik me’yor. Bunda so‘zning asosiy va yordamchi ma’nolarini anglab ishlatish tushuniladi. So‘zlarni izohli lug’at asosida qo‘llashni talab etadi. 2. Talaffuz me’yorlari. (Orfoepiya). Bu me’yor og’zaki nutq faoliyatida tovush va so‘zlarni to‘g’ri aytishni o‘rgatadi. 3. Aksentologik (urg’u) me’yor. Bunda so‘z, ibora va gaplarda urg’uni to‘g’ri qo‘llash qoidalari tushuniladi. Gap urg’usi va uning ishlatilishini bilish kerak bo‘ladi. 4. Fonetik me’yor. Hozirgi o‘zbek adabiy tilidagi 6 ta unli va 23 ta undosh tovushlarni qo‘llash qoidalari shu me’yorga kiradi. 5. Grammatik (morfologik va sintakrik) me’yor. So‘z turkumlari, gap qurilishi, grammatik talablarga amal qilinish kabilar kiradi. 6. So‘z yasash me’yorlari. Bu me’yor so‘z yasashning tuzulmasi, affiksatsiya (qo‘shimcha yordamida, kompozitsion (qo‘shma so‘zlar), abbrevatsiya (so‘zlarni qisqartirish) usullarini bilishni talab qiladi. 7. Imloviy me’yor. Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 24-avgustdagi 339-qarori bilan tasdiqlangan imlo qoidalarini bilish va unga qat’iy amal qilish me’yori. 8. Yozuv (grafika) me’yorlari. Husnixat talablarini o‘rgatadi. 9. Punktuatsiyon (ishorat belgilari) me’yorlar. Tinish belgilarini qo‘llash qoidalari. 10. Uslubiy me’yorlar (nutqning 5 ta uslubiy shakllari va ularning o‘ziga xos xususiyatlar haqida qoidalar.
Dialektal me’yor. Bu me’yor shevalar va lahjalardagi so‘zlarning qo‘llanish doirasi haqida ma’lumot beradi. Aniqroq aytilsa, bir shevada me’yor bo‘lgan so‘z va iboralar, boshqa sheva uchun norma bo‘lmaydi. Shuningdek, o‘zbek tilidgi shevalarninmg turlari va ularning xususiyatlarini o‘rgatadi.